Sa mu dầu còn có nhiều tên gọi khác như: Sa mộc dầu, sa mộc Quế Phong… là một loài cây quý hiếm, có tên trong Sách đỏ Việt Nam (hiện nay đang được xếp vào Nhóm IA - nhóm nguy cấp, quý hiếm).
Sa mu dầu là loài có gỗ nhẹ, chắc, thơm và có giá trị kinh tế cao. Hiện nay, số lượng của loài sa mu dầu còn lại rất ít và phân bố trong những vùng sinh thái khá hẹp.
Thông tin từ Khu bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Hoạt về các dữ liệu khoa học và kết quả điều tra, nghiên cứu thì loài sa mu dầu chỉ mới được ghi nhận, phân bố ở một số khu vực hẹp với số lượng không nhiều thuộc các tỉnh Hà Giang, Sơn La, Thanh Hóa và nhiều nhất là ở Khu BTTN Pù Hoạt (trên địa bàn huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An).
Trước đây, nhiều công trình công bố của Đài Loan có khẳng định: Loài này là một loài đặc hữu của đất nước Đài Loan phân bố ở độ cao trên 800 m.
Ông Nguyễn Văn Sinh, Giám đốc Khu BTTN Pù Hoạt cho biết, trong một nghiên cứu của Trường Đại học Lâm nghiệp Hà Nội, Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga phối hợp cùng Khu BTTN Pù Hoạt ghi nhận ở Việt Nam, sa mu dầu mọc rải rác thành các quần thể nhỏ trong rừng nguyên sinh thuộc kiểu rừng kín thường xanh hỗn giao cây lá rộng, lá kim ẩm á nhiệt đới núi thấp hoặc núi trung bình (nhiệt độ trung bình năm 13-19 độ C, lượng mưa trên 1.500 mm) trên đất phong hóa từ granit hoặc các đá mẹ silicat khác ở độ cao 960-2.000 m so với mặt nước biển. Nhiều công trình nghiên cứu về loài sa mu dầu ở trong nước đã nhận định khả năng tái sinh tự nhiên của loài rất kém.
"Khu BTTN Pù Hoạt có thể được xem như là một trung tâm phân bố của loài sa mu dầu ở Việt Nam. Đây là loài có giá trị và ý nghĩa rất lớn đối với công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Tuy nhiên, loài cây quý hiếm này đang có nguy cơ bị đe dọa rất lớn, nếu không có những nghiên cứu để đề xuất những giải pháp bảo tồn, phục hồi và phát triển trong thời gian tới", ông Nguyễn Văn Sinh cho biết.
Ông Nguyễn Văn Sinh cũng cho rằng, với những nghiên cứu và hướng tiếp cận nghiên cứu về loài sa mu dầu của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga đã và đang thực hiện sẽ mở ra những triển vọng lạc quan trong công tác bảo tồn và phát triển loài cây quý hiếm này.
"Hướng tiếp cận nghiên cứu tái sinh nhân tạo để phục hồi loài cây này trên các vùng lập địa phù hợp với yêu cầu sinh thái của loài trong tự nhiên", ông Sinh chia sẻ thêm.
Trong hướng nghiên cứu bảo tồn, phục hồi và phát triển hệ sinh thái, tài nguyên sinh vật của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, đã tiến hành nhiều nội dung nghiên cứu về khả năng chống chịu môi trường, thích nghi sinh thái, đa dạng di truyền… tại các khu vực phân bố của loài nhằm đề xuất biện pháp bảo tồn, phát triển.
Bên cạnh đó, nhóm nghiên cứu đã thực hiện nhân giống thành công bằng cách tuyển chọn hạt giống thuần loài sa mu dầu thu từ tự nhiên, ươm trong bầu đất phối trộn với các thành phần giá thể khác nhau.
"Đến nay, nhóm nghiên cứu đang tiếp tục theo dõi, trao đổi kinh nghiệm với cán bộ kỹ thuật, quản lý của Khu BTTN Pù Hoạt, xây dựng kế hoạch chuyển giao nguồn giống sa mu dầu cho các cơ quan, đơn vị nhằm bảo tồn nguồn gen quý hiếm của loài sa mu dầu nói riêng và góp phần phục hồi, phát triển bền vững tài nguyên rừng của Việt Nam nói chung", Giám đốc Khu BTTN Pù Hoạt khẳng định.
Cũng theo ông Sinh, đến nay kết quả bước đầu cho thấy, hạt sa mu dầu được kiểm nghiệm có độ thuần trung bình đạt 70,3% (không bị lai tạo) và được xử lý ngâm nước ấm 60 độ C cho tỷ lệ nảy mầm cao nhất 30,33%. Công thức che sáng 25% cho sinh trưởng của cây sa mu dầu trong giai đoạn vườn ươm đến 4 tháng tuổi có tỷ lệ sống cao nhất đến 96%.
Khu BTTN Pù Hoạt một trong 3 vùng lõi của khu Dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An với tổng diện tích quản lý là 85.761,43 ha rừng và đất lâm nghiệp.
Đây là khu vực còn sót lại một diện tích lớn rừng nguyên sinh ít chịu tác động của con người và được xem như là đại diện của kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới của khu vực Bắc Trường Sơn.
Khu BTTN Pù Hoạt được các nhà khoa học trong nước và quốc tế đánh giá là một trong những khu vực có giá trị dạng sinh học cao của vùng Bắc Trung Bộ cũng như của Việt Nam với thành phần động, thực vật phong phú, đa dạng.
Khu BTTN Pù Hoạt được thành lập tương đối muộn so với các Khu bảo tồn và Vườn quốc gia trong khu vực. Vì vậy, các thông tin và dữ liệu khoa học về đa dạng sinh học về động, thực vật đang rất thiếu và chưa có tính hệ thống.
Đặc biệt, các nghiên cứu về giá trị đa dạng của khu hệ chim tại Khu BTTN Pù Hoạt chưa được nghiên cứu nhiều.
Nguyễn Phê