Làm đô thị thông minh 7 năm vẫn 'vướng' và bài học từ Đà Nẵng

Thông tin được ông Trần Ngọc Linh, Đại diện Cục Phát triển Đô thị, Bộ Xây dựng đưa ra tại Hội nghị Thành phố thông minh Việt Nam - châu Á 2025 tổ chức chiều 23/12.

7 năm và nhiều điểm nghẽn

Theo đại diện Bộ Xây dựng, việc phát triển đô thị thông minh đã được triển khai trên cả nước khoảng 7 năm qua, kể từ khi Quyết định số 950 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 - 2025.

Đã có 37 địa phương (trước sáp nhập) ban hành và tổ chức triển khai đề án hoặc kế hoạch phát triển. Các Bộ, ngành cũng ban hành nhiều văn bản hướng dẫn và 45 tiêu chuẩn liên quan.

Dù các ứng dụng thông minh đã bước đầu đi vào cuộc sống, từ giám sát giao thông đến y tế, giáo dục, ông Trần Ngọc Linh thẳng thắn chỉ ra 4 vướng mắc chính khiến quá trình này chưa đạt kỳ vọng: thiếu thống nhất dẫn đến triển khai không đồng bộ, manh mún; thiếu tiêu chuẩn, chưa có đủ quy chuẩn để chuẩn hóa việc liên thông, quản lý chi phí và tổ chức vận hành; thiếu cơ chế đặc thù trong việc thực hiện mua sắm, đấu thầu phát triển đô thị thông minh và thiếu nguồn lực, chưa có cơ chế huy động xã hội hóa hiệu quả, trong khi ngân sách nhà nước hạn hẹp.

"Đối với việc phát triển đô thị theo cách thức thông thường, chúng ta cũng luôn luôn thiếu nguồn vốn này. Vậy phát triển đô thị thông minh còn phức tạp hơn nữa và tốn kém hơn nữa", ông Linh nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông Hoàng Hữu Hạnh, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ, cho rằng các khó khăn của đô thị thông minh thực chất là những “điểm nghẽn” hay “nỗi đau” của chuyển đổi số.

Theo ông, cần giải quyết được 5 điểm: Tư duy phát triển (triển khai đơn lẻ), Thể chế và điều phối (thiếu "nhạc trưởng"), Dữ liệu và AI (thiếu "trí tuệ đô thị"), Nguồn lực và đầu tư (dàn trải, phụ thuộc ngân sách), Nhân lực và tổ chức (yếu quản trị dữ liệu/AI).

Đặc biệt, vấn đề dữ liệu được nhấn mạnh như một nút thắt then chốt. Theo ông Hạnh, “trái tim của đô thị thông minh không phải là trình diễn nữa mà phải hỗ trợ ra quyết định”, trong khi thực tế cho thấy nhiều trung tâm điều hành thông minh hiện nay vẫn thiên về trình diễn hơn là phục vụ quản trị dựa trên dữ liệu.

Bài học từ thành phố Đà Nẵng

Trong bối cảnh còn nhiều thách thức chung, Đà Nẵng được xem là địa phương triển khai đô thị thông minh theo hướng bài bản, có lộ trình và gắn chặt với phát triển bền vững.

Theo ông Trần Chí Cường, Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng, việc xây dựng đô thị thông minh tại Đà Nẵng không phải là phong trào ngắn hạn mà đã được xác định là định hướng chiến lược: Việc triển khai xây dựng đô thị thông minh là xu hướng chung của thế giới, đã được Thành ủy, UBND thành phố nhận thức và quyết tâm hành động trong quá trình xây dựng, phát triển bền vững thành phố.

Một trong những bài học cốt lõi của Đà Nẵng là đưa mục tiêu phát triển đô thị thông minh vào nghị quyết của Đảng bộ, qua đó huy động sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị.

Ông Trần Chí Cường nhấn mạnh vai trò của con người: “Người dân, doanh nghiệp là chủ thể, trung tâm” của mọi sáng kiến thông minh.

Đà Nẵng cũng sớm xác định dữ liệu là tài nguyên cốt lõi. Theo lãnh đạo thành phố, “dữ liệu là huyết mạch của thành phố thông minh”, từ đó tập trung xây dựng các cơ sở dữ liệu nền, nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu và từng bước hình thành hệ thống dữ liệu không gian đô thị trên nền GIS.

Về tổ chức vận hành, thành phố không chỉ đầu tư hạ tầng mà còn chú trọng giám sát, đánh giá kết quả. “Hàng năm, Hội đồng nhân dân thành phố thực hiện việc giám sát tình hình triển khai Đề án; Ban Thường vụ Thành ủy tổ chức đánh giá kết quả và chỉ đạo nhiệm vụ trọng tâm; Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố tổ chức sơ kết, đánh giá kết quả 3 năm và 5 năm thực hiện Đề án xây dựng thành phố thông minh”, ông Trần Chí Cường cho biết. Đây được xem là yếu tố giúp Đà Nẵng tránh tình trạng đầu tư dàn trải, chạy theo danh xưng “thông minh” mà thiếu hiệu quả thực chất.

Gỡ "nút thắt" phát triển đô thị thông minh Việt Nam

Từ thực tiễn trong nước và kinh nghiệm quốc tế, các diễn giả tại hội nghị thống nhất rằng đô thị thông minh không phải là một đề án công nghệ độc lập, mà là mô hình phát triển đô thị dựa trên dữ liệu, nền tảng số và quản trị hiện đại.

Bộ Xây dựng xác định Nghị định 269 là khung pháp lý tổng thể cho giai đoạn tới. Theo ông Trần Ngọc Linh, “đô thị thông minh không chỉ là công nghệ, mà là mô hình phát triển đô thị dựa trên dữ liệu, nền tảng số và quản trị hiện đại, lấy người dân làm trung tâm”.

Ông nhấn mạnh các nhiệm vụ trọng tâm như rà soát lại đề án địa phương, xây dựng cơ chế điều phối liên ngành, chuẩn hóa tiêu chuẩn kỹ thuật, phát triển nguồn nhân lực và thúc đẩy hợp tác công - tư, hợp tác quốc tế.

Từ góc độ dữ liệu, bà Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia, cảnh báo rủi ro lớn nhất không nằm ở thiếu công nghệ mà ở thiếu khung quản trị dữ liệu.

Bà nhấn mạnh phải xem dữ liệu như hạ tầng vật chất quan trọng, không thể là tài sản độc quyền của ai. Theo bà, việc xây dựng khung quản trị dữ liệu minh bạch cần được thực hiện trước khi triển khai các dự án đô thị thông minh quy mô lớn.

Đại diện Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia cũng chỉ ra nhiều thành phố trên thế giới không thiếu dữ liệu mà gặp vấn đề dữ liệu phân mảnh cô lập, khiến quá trình ra quyết định kém hiệu quả.

Do đó, ưu tiên hàng đầu là kết nối, tiêu chuẩn hóa và mở dữ liệu. Đồng thời, bà dẫn ý kiến của tổ chức OECD để nhấn mạnh yếu tố con người: "Không có dữ liệu thì chúng ta mù. Nhưng không có người biết phân tích dữ liệu, chúng ta cũng mù y như vậy. Công nghệ chỉ là công cụ, con người mới là chìa khóa để thành công".

Từ góc nhìn quốc tế, bà Hong Sin Kwek, Chủ tịch ASEAN CXO Association, cho rằng thành phố thông minh hay “thành phố đáng sống kỹ thuật số” đều phải xoay quanh con người.

“Nếu không thể khuyến khích mỗi công dân cùng hành động và làm chủ quá trình này, việc xây dựng thành phố sẽ không thành công”, bà nói, đồng thời khẳng định vai trò của các mô hình tài chính hỗn hợp và hợp tác công – tư trong việc huy động nguồn lực dài hạn.

Như vậy, thành công của đô thị thông minh không nằm ở số lượng công nghệ được triển khai, mà ở khả năng sử dụng dữ liệu để ra quyết định tốt hơn và phục vụ người dân tốt hơn, trên nền tảng thể chế rõ ràng, tiêu chuẩn thống nhất và nguồn nhân lực đủ năng lực.