ESG: "Đào thải xanh” và cuộc đua sinh tồn của doanh nghiệp Việt

Luật chơi mới nếu muốn tồn tại

Trong khi chúng ta vẫn đang bàn luận về ESG (môi trường - xã hội - quản trị) như một xu hướng thời thượng, thì ở bên ngoài biên giới, "bức tường xanh" đã được dựng lên kiên cố.

Điển hình như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của châu Âu hay Đạo luật Cạnh tranh sạch của Mỹ không còn là dự thảo mà đã trở thành thực tế.

Lợi thế cạnh tranh truyền thống của Việt Nam với nhân công giá rẻ và tài nguyên dồi dào - đang dần mất đi sức hấp dẫn. Thay vào đó, một "bộ lọc" mới mang tên ESG đang âm thầm nhưng quyết liệt phân loại lại trật tự kinh tế.

Đối với hàng trăm nghìn doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) Việt Nam, đây không đơn thuần là câu chuyện bảo vệ môi trường, mà là cuộc chiến giành quyền được tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nếu không vượt qua được "khe cửa hẹp" này, nguy cơ bị đào thải khỏi cuộc chơi là hiện hữu.

Nghịch lý của "người đi gia công"

TS Hà Huy Ngọc (Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách, Chiến lược Kinh tế địa phương và Lãnh thổ - Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới) đã chỉ ra một thực trạng đau lòng tại thủ phủ công nghiệp Bắc Ninh.

Đó là, doanh nghiệp nội địa đang chịu sức ép kép. Một bên là yêu cầu khắt khe từ các "đại bàng" có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) như Samsung, Apple, một bên là sự thiếu hụt nghiêm trọng về nguồn lực nội tại.

"Nghịch lý nằm ở chỗ các tập đoàn đa quốc gia nắm giữ công nghệ và vốn, họ dễ dàng chuyển đổi xanh. Nhưng họ lại đẩy áp lực đó xuống cho các nhà cung cấp cấp 1, cấp 2 - chính là các doanh nghiệp Việt. Chúng ta đang đứng trước nguy cơ trở thành "vùng trũng" của những công nghệ cũ nếu không chủ động nâng cấp", Tiến sĩ Ngọc cảnh báo.

Câu hỏi đặt ra: Làm sao một doanh nghiệp SME, vốn đang chật vật với dòng tiền, có thể gánh thêm chi phí cho các chứng chỉ xanh, hệ thống xử lý rác thải và các báo cáo minh bạch?

Từ "tư duy chi phí" đến "tư duy đầu tư"

Lời giải cho bài toán này không nằm ở việc than khó. GS.TS Mạc Quốc Anh (Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội) đã đưa ra một triết lý hành động rất thực tế: "SME không cần bắt đầu bằng những việc lớn lao, hãy đi từng bước nhỏ nhưng chắc, đúng và đủ".

Thay vì nhìn ESG như một khoản "chi phí tuân thủ", doanh nghiệp cần nhìn nó như một "giấy phép thông hành". Hãy nhìn vào câu chuyện của ngành dệt may hay da giày: Đơn hàng không mất đi, nó chỉ chuyển từ tay người làm bẩn sang tay người làm sạch.

Hơn nữa, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã vạch rõ con đường tránh "bẫy thu nhập trung bình" bằng cách tăng hàm lượng giá trị gia tăng.

Ông Nguyễn Đức Minh (Tổng giám đốc Nutricare) nhận định: "Khoảng 70-90% tiêu chí ESG hướng đến sự bền vững trong vận hành". Tức là, làm ESG thực chất là làm quản trị tốt hơn, tiết kiệm nguyên liệu hơn, nhân sự gắn kết hơn. Đó là lợi nhuận, không phải chi phí.

Vai trò kiến tạo của "Bàn tay hữu hình"

Tuy nhiên, để SME không "chết yểu" trước ngưỡng cửa xanh, vai trò của chính sách địa phương là tối quan trọng. Đề xuất của các chuyên gia về việc tích hợp ESG vào quy hoạch khu công nghiệp là một bước đi đột phá.

Thay vì để từng doanh nghiệp nhỏ lẻ tự bơi, tỉnh cần xây dựng hạ tầng dùng chung (xử lý nước thải, năng lượng mặt trời áp mái tập trung...).

"Sự đào thải xanh" đang diễn ra nhanh, không có chỗ cho sự chần chừ hay đối phó. Doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước ngã ba đường: Chấp nhận khó khăn ban đầu để "lột xác" và vươn lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị, hoặc tiếp tục bám víu vào cách làm cũ và dần bị đẩy ra rìa của nền kinh tế toàn cầu.

ESG chính là phép thử công bằng cho bản lĩnh của doanh nghiệp Việt trong kỷ nguyên mới.

Diễn đàn ESG Việt Nam năm 2025 chủ đề "Khoa học công nghệ và động lực cho phát triển bền vững" do báo TinCongNghe tổ chức sẽ diễn ra vào 13h30 ngày 22/12 tại khách sạn Pullman (Hà Nội) quy tụ đông đảo chuyên gia, doanh nghiệp cùng cộng đồng quan tâm đến thực thi ESG, phát triển bền vững.

Trong khuôn khổ chương trình, Lễ vinh danh Vietnam ESG Awards 2025 sẽ là điểm nhấn tôn vinh những tổ chức, doanh nghiệp tiên phong và tiêu biểu trong thúc đẩy phát triển bền vững.

Sự kiện hướng tới góp phần tạo nền tảng cho một tương lai bền vững và thịnh vượng của Việt Nam.