Hành trình từ chiếc máy ảnh cũ đến những chuyến đi dài ở Tây Bắc
Ít ai biết rằng trước khi thành công trên TikTok Shop, hỗ trợ cộng đồng và nhiều phụ nữ vùng cao biết livestream bán nông sản, hành trình của Bích Hồng không bắt đầu từ sàn thương mại điện tử mà bắt đầu từ nhiếp ảnh.
Năm 2004, Bích Hồng vào Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM học ngành Nhân học. Ở năm cuối, cô chọn nhiếp ảnh như một môn công cụ để phục vụ chuyên ngành. Cô vay mẹ 900 nghìn đồng để mua chiếc máy đầu tiên. Đam mê nhiếp ảnh đích thực bùng lên khi Bích Hồng trở thành phóng viên Tạp chí Shipping Times của Hiệp hội Cảng biển Việt Nam.
Trong nhiều năm, Hồng rong ruổi các cầu tàu, xưởng cảng, bốc xếp, vận tải biển…, ghi lại nụ cười và giọt mồ hôi của những người công nhân. Cô gọi quãng thời gian ấy là “những ngày nhuộm nắng và nhuộm mồ hôi và cho Hồng nhiều trải nghiệm về việc trân quý thành quả lao động của nhiều tầng lớp”.
TikTok Cô Ba Hồng hướng dẫn bà con dân tộc linvestream bán nông sản ở xã Bình Lư, Lai Châu. Mỗi cuối tuần, thay vì uống cà phê hoặc nghỉ ngơi, Hồng lại bắt xe đi các vùng Tây Nguyên, Đông Nam Bộ… để chụp cảnh rừng, núi, thiên nhiên hoang sơ và đời sống cộng đồng dân tộc nơi đây. Đó cũng chính là chất liệu văn hóa đầu tiên đặt nền móng cho tư duy nội dung, tinh thần bản địa hóa, và vốn văn hóa bản địa mà Hồng sử dụng rất tự nhiên và hiệu quả trong những công việc sau này đặc biệt là vào thương mại điện tử như hiện nay.
Với niềm đam mê khám phá thiên nhiên, văn hóa và đời sống thông qua nhiếp ảnh Bích Hồng đã được mời tham gia dự án “ForestClim” của Liên minh Châu Âu về bảo tồn thiên nhiên và chống biến đổi khí hậu. Với vai trò là giám đốc sáng tạo của dự án, cô đã được đi thăm quan, chụp ảnh và tổ chức hàng chục cuộc triển lãm ảnh quốc tế tại nhiều nước như Đức, Pháp, Anh, Canada, Nam phi…. về đề tài này.
Vũ Thị Bích Hồng - TikTok “Cô Ba Hồng” đang góp phần đưa nông sản Tây Bắc đi theo một con đường rất khác, thay vì chờ thương lái, chủ động livestream bán sản phẩm từ thôn bản tới tận bàn ăn hàng chục nghìn khách hàng. Một bước ngoặt mang tính định mệnh đến vào lúc không ai ngờ: bức ảnh “Cội nguồn” của Hồng - tác phẩm chụp một người phụ nữ trẻ như hòa vào thân cây sồi đỏ - đã giành giải cao nhất cuộc thi “Wild Pictures” do Đại học Khoa học Ứng dụng Trier (Đức) tổ chức, nhân dịp khai trương công viên quốc gia Hunsrück-Hochwald.
Chính những giải thưởng và những cuộc triển lãm ảnh quốc tế đó đã thúc đẩy cô gái trẻ thêm hăng hái học hỏi và cống hiến. Cô đã đăng ký học thạc sỹ ngành Truyền thông tại Đức, nhưng không thành vì nỗi nhớ nhà, nhớ quê. Cô tặc lưỡi quyết định bỏ ngang về quê học thông qua việc trực tiếp làm dự án khởi nghiệp của chính mình.
5 năm bôn ba xứ người để học, để hỏi, để nghe nhìn và mơ mộng… cô gái trẻ vẫn đau đáu trong lòng hình ảnh về quê hương. Hồng nhận ra rằng hàng Việt Nam xuất hiện rất nhiều, nhưng phần lớn không mang thương hiệu Việt. Xoài Việt Nam phải “đội” thương hiệu Thái. Giá trái cây Việt Nam cao đến mức “như vàng” nhưng câu chuyện thương hiệu, về niềm tin thị trường... Việt Nam không nắm giữ. Mong muốn nâng giá trị nông sản Việt, đánh thức vị thế “Việt Nam khu vườn của thế giới” bắt đầu từ đó.
Đưa nông sản Tây Bắc lên sàn - chuyển đổi số từ niềm tin và sự kiên trì
Ba năm trước, Hồng bước vào TikTok. Sau 2 năm tham gia dự án Chợ phiên OCOP của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, được biết nhiều sản vật của nhiều địa phương khác nhau trên cả nước. Sau đó, Hồng quyết định đóng quân tại Lai Châu hơn một năm nay. Không phải chỉ bán hàng một mình, cô mong muốn xây một mô hình mới: chia sẻ và hỗ trợ đưa cộng đồng lên nền tảng số.
Các chiến dịch của cô lan theo mùa vụ nơi đây: từ đào, mận, lê, táo mèo, rồi đến khoai sâm đất, sâm đương quy - những loại nông sản, đặc sản được chính quyền kỳ vọng giúp bà con thoát nghèo và làm giàu quê hương Lai châu.
Trong chiến dịch khoai sâm mùa vừa rồi, với sự hỗ trợ từ TikTok Shop, đơn vị vận chuyển Viettel Post và đặc biệt sự quan tâm đồng hành của Sở Công Thương và chính quyền xã Sìn Hồ, tổng lượng bán online đạt khoảng 300 tấn. Có những phiên livestream, riêng Hồng chốt đơn được 4 tấn hàng trong một ngày.
Nhưng đó không phải là thành công lớn nhất. Điều Hồng coi là dấu ấn sâu sắc và ý nghĩa hơn là việc cô giúp được 20 chị em người đồng bào dân tộc thiểu số người Mông, người Thái, người Giáy… biết livestream. Có người đã có thu nhập tới 10 triệu đồng/tháng từ chính nông sản vườn của mình. Một vài trường hợp thậm chí bán được tới 300 tấn nông sản ngay trong mùa. Nhưng để có được điều ấy con đường lại không phải kỹ thuật mà là niềm tin.
Tỷ lệ người không rành tiếng Kinh ở nhiều xã còn cao. Nhiều người sợ bị lừa. Hồng phải đem đến một phương pháp khác: “3 lần 3 ngày”. Mỗi chiến dịch, cô lên bản ở 3 lần, mỗi lần 3 ngày, cùng ăn, cùng ở, cùng làm với bà con. Kiến thức thương mại điện tử phải gieo bằng sự đồng hành thực tế, cầm tay chỉ việc chứ không chỉ bằng giáo trình đào tạo.
Cô kể rằng bản thân mình cũng phải chấp nhận rủi ro lớn: hàng tươi hỏng rất nhanh, vận chuyển xa, đền bù nhiều. Bán 300 tấn, có nghĩa là phải tính cả lượng hàng hư hàng đổi trả hàng đầu tấn. Nhưng đó là phần cô chấp nhận “đầu tư” cho hành trình mở đường, và quảng bá thương hiệu Sìn Hồ, Lai Châu.
Sau khoai sâm, Hồng và cộng sự thử nghiệm miến rong khoai sâm Bình Lư. Một tấn bột miến rong riềng kết hợp một tấn củ sâm đất, dùng nước ép tinh chất thay nước trắng. Sản phẩm mục tiêu phục vụ dịp Tết. Đây được xem là “phần hai” của chiến dịch khoai sâm, và là bước thử nghiệm để nâng cấp đặc sản địa phương theo hướng chế biến sâu.
Theo Bích Hồng, để mô hình phát triển bền, chính quyền cần hỗ trợ 3 điểm lớn là xác lập vùng nguyên liệu minh bạch, cải thiện thủ tục chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm cho quy mô hộ nhỏ và thu hút nhà đầu tư chế biến sâu lên miền núi.
Cô nói rằng nhà bán hàng online có thể làm cầu nối, nhưng không thể thay thế hệ thống tiêu chuẩn.
Tìm “điểm đột phá Việt Nam” từ nông nghiệp bản địa
Trước Lai Châu, Hồng từng tham gia vào nhiều loại sản phẩm nông sản đặc biệt như mì thanh long. Từng đứng trước nguy cơ “chết yểu”, nhưng sau khi đưa lên nền tảng số, sản phẩm đã cháy hàng, mở thị trường mới, thậm chí xuất khẩu. Hoặc “con hươu nhà tôi” ở Hà Tĩnh, “cây xoài nhà tôi” ở Đồng Tháp, các mô hình sở hữu cảm xúc theo mùa vụ cũng đã đạt những thành công nhất định và mô hình vẫn còn duy trì đến hôm nay.
Mẫu số chung của các thành công đó theo Hồng là tư duy chủ động làm thương hiệu và kiên định với chuyển đổi số. Không có thành công nào đến chỉ vì một phiên livestream “nổ view”.
Chuyển đổi số nông dân vùng cao không chỉ là “đem app đến bản” mà là thay đổi tư duy thị trường, kỷ luật bán hàng, cam kết chất lượng. Khi bà con không giữ lời với thương lái, thương lái sợ quay lại. Khi sản phẩm không minh bạch, sàn không thể bảo vệ thương hiệu.
Theo Hồng, điều cô muốn làm không phải “bán giùm” mà là kiến tạo một “môi trường khả thi” để nông dân chủ động bán được hang và hòa nhập vào tư duy kinh tế thị trường bền vững.
Ở góc độ chuyển đổi số quốc gia, nông sản vùng cao chính là nơi bài toán khó nhất về địa lý, logistic, tiêu chuẩn, rào cản ngôn ngữ và khó về văn hóa thương mại. Nếu vùng khó nhất chuyển đổi được thì các vùng khác sẽ học tập và làm theo.
Cũng vì thế, những mô hình của “Cô Ba Hồng” đang tạo ra một góc nhìn mới trong hệ thống thương mại điện tử Việt Nam: thay vì tập trung vào sản phẩm đại trà, chuyển sang tạo giá trị thông qua sản phẩm độc đáo có chứa đựng câu chuyện bản địa, chỉ dẫn địa lý, mùa vụ, đất - khí hậu - văn hóa.
Hồng không chỉ bán hàng, cô còn kể câu chuyện bản địa, bằng video rất đời thường, gần gũi đúng “ngôn ngữ sàn”.
TikTok Cô Ba Hồng đang trải nghiệm sản phẩm tại các hộ sản xuất miến dong ở xã Bình Lư. Từ tình yêu quê hương sang chiến lược dài hạn
Trong thời gian tới, Hồng cho biết cô sẽ tiếp tục song hành cùng các chương trình tập huấn tại địa phương. Và duy trì lớp online miễn phí mà cô đang tổ chức, mỗi khóa 4 buổi, 2 buổi/tuần, dành cho các chủ thể muốn tìm hiểu về nền tảng thương mại điện tử online và bán hàng đặc biệt là chị em phụ nữ vùng Tây Bắc để lan toả mô hình.
Hồng không làm kiểu “mua đi bán lại cho xong”. Mục tiêu của cô là đi đường dài cùng bà con Tây Bắc: thu mua ổn định, tạo đầu ra bền vững cho nông sản, rồi nâng cấp thành phẩm qua sơ chế - chế biến. Khi chất lượng được chuẩn hóa, chúng ta không chỉ bán trong nước, mà còn đủ chuẩn để bước ra thị trường quốc tế. Lợi nhuận có được sẽ quay trở lại cho cộng đồng: đầu tư xưởng, máy móc, nhân công, phân giống, vùng trồng sạch… để nông sản Tây Bắc được nâng tầm giá trị thật sự.
TikTok Cô Ba Hồng hướng dẫn đồng bào dân tộc cách livestream bán hàng. Mùa vụ có thể thất thường. Live có thể không đơn nào. Nhưng với Hồng, đó cũng là “cày cấy”. Người nông dân cày ruộng còn cô cày trên nền tảng số.
Ở một nghĩa rộng hơn, hành trình của Cô Ba Hồng đang chạm vào một điểm rất lớn trong chuyển đổi số Việt Nam: số hóa không phải là công nghệ trước mà là niềm tin trước. Niềm tin rằng giá trị bản địa có thể bước ra thị trường toàn cầu mà không phải đổi tên, không phải đi “nhờ thương hiệu người khác”.
Cô từng cảm thấy “uất” khi sản phẩm bản địa không dám mang tên mình, hàng Việt ra nước ngoài cũng vậy. Chọn quay lại Việt Nam, chọn đứng giữa Lai Châu - vùng biên cương Tổ Quốc, là lựa chọn đầy thử thách cho cô gái trẻ đã kiên định dấn thân và nổ lực không ngừng trong suốt những năm qua.
Nhưng đó là lựa chọn của những người muốn thay đổi từ gốc - từ đất, từ sự tự tin và tử tế nhất của nguồn lực bản địa này.
Câu chuyện của TikToker Cô Ba Hồng chứng minh một điều chuyển đổi số không phải là khái niệm lớn, nó là từng phiên live, từng hộ dân học livestream, từng sản phẩm được chứng nhận minh bạch hóa, từng đơn hàng không bị hỏng trên đường vận chuyển. Và quan trọng hơn đó là từng niềm tin được xây thêm cho bà con nông dân tự tin bước vào nền kinh tế số.
Thái Khang