La bàn là công cụ đáng tin cậy của thủy thủ, nhà thám hiểm và du khách trong nhiều thế kỷ, cung cấp cách nhanh chóng để tìm hướng bắc. Đây là chiếc kim được từ hóa đặt trên trục nhỏ, có thể di chuyển và tự căn chỉnh theo lực vô hình của từ trường Trái Đất. Tuy nhiên, công cụ đơn giản này có một nhược điểm lớn.
Theo IFL Science, ở một số nơi trên Trái Đất, la bàn hoạt động không ổn định. Hai nơi trong số đó khu vực gần các cực, tại Bắc Cực và Nam Cực. Mô hình Từ trường Thế giới, bản đồ chính thức về từ trường Trái Đất, nêu bật những khu vực gọi là "Vùng mất tín hiệu", nơi la bàn không thể hoạt động một cách đáng tin cậy và chúng có diện tích khá lớn.
Vấn đề nằm ở cách từ trường Trái Đất hoạt động. Ở vĩ độ trung bình, các đường sức từ chạy ở góc tương đối nông, quét qua bề mặt và cho phép la bàn duy trì ổn định. Tuy nhiên, ở vùng cực của Trái Đất, những đường này dốc sâu vào Trái Đất và trở nên quá thẳng đứng. Thay vì nhẹ nhàng chỉ kim la bàn theo hướng bắc từ, chúng kéo kim xuống dưới, khiến kim bị nghiêng, dính hoặc quay loạn một cách khó dự đoán.
Một yếu tố khác có thể làm lệch la bàn là mỏ sắt trong lòng đất. Ở vùng Kursk phía tây nước Nga, có một khu đất chứa nhiều quặng sắt đến mức la bàn hoạt động không chuẩn. Vùng dị thường từ trường kỳ lạ này lần đầu tiên được chú ý vào năm 1784 bởi nhà nghiên cứu Petr Imokhodtsev khi đang khảo sát thành phố Kursk và nhận thấy la bàn của ông hoạt động không bình thường.
Theo một tài liệu năm 1949 của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) về Vùng dị thường từ trường Kursk, những khối sắt nằm gần có ảnh hưởng rõ rệt đến kim từ, khiến nó lệch về phía tây hoặc phía đông. Tình trạng kim từ lệch khỏi vị trí thông thường được gọi là lệch hướng bất thường, và khu vực diễn ra hiện tượng này có tên vùng dị thường từ trường.
Có một vùng dị thường từ trường tương tự ở Bangui, thủ đô của Cộng hòa Trung Phi. Nguyên nhân gây ra dị thường này vẫn chưa được xác định dù có giả thuyết cho rằng đó là kết quả của vụ va chạm thiên thạch thời tiền sử. Cú va chạm khổng lồ như vậy có thể làm lắng đọng sắt và kim loại khác trong khu vực, thay đổi địa chất địa phương thông qua nhiệt độ và áp suất cực cao. Sau đó, khoáng chất trong lớp vỏ có thể tan chảy, tái kết tinh hoặc có đặc điểm từ tính được điều chỉnh lại, để lại dấu hiệu từ trường bất thường được phát hiện ngày nay.
Theo lý thuyết, la bàn vẫn hoạt động trong không gian, ít nhất trong phạm vi gần Trái Đất, nhưng không nên dựa vào nó để định hướng. Từ trường của Trái Đất hay từ quyển, phình ra khoảng 37.000 km về phía Mặt Trời và khoảng 370.000 km phía sau hành tinh. Trong vùng bong bóng này, la bàn có thể hoạt động. Tuy nhiên, từ trường của Trái Đất trong không gian yếu hơn nhiều và ít đồng nhất hơn so với trên mặt đất. Gió mặt trời liên tục làm nó biến dạng, khiến đường sức từ trường xoắn vặn, kéo giãn và thay đổi theo cách không thể đoán trước. Kim la bàn trôi nổi trong quỹ đạo sẽ chập chờn và trôi dạt. Đó là lý do phi hành gia không mang theo la bàn mà dựa vào thiết bị công nghệ cao để xác định vị trí của họ trong hệ Mặt Trời.
An Khang (Theo IFL Science)