Trong suy nghĩ của nhiều người, vũ trụ giống như một bức tranh toàn cảnh bất động, nơi các vì sao và hành tinh chỉ cách nhau về không gian chứ không mấy khác biệt về thời gian. Nhưng thực tế lại khác. Bất kỳ ánh sáng nào ta quan sát được cũng đều mang dấu ấn của quá khứ, bởi nó phải mất một quãng thời gian nhất định để đi từ nơi phát ra đến mắt ta.
Khi ngước nhìn lên bầu trời đêm, chúng ta không hề thấy những ngôi sao ở trạng thái hiện tại, mà là hình ảnh của chúng từ hàng chục, hàng trăm, thậm chí hàng ngàn năm trước. Và nếu hướng mắt về phía Andromeda, thiên hà láng giềng lớn nhất của Ngân Hà thì những gì ta thấy thực ra là ánh sáng từ 2,5 triệu năm trước.
Giả định rằng ở Andromeda tồn tại một nền văn minh tiên tiến, câu hỏi lập tức nảy ra: họ sẽ nhìn thấy Trái Đất như thế nào? Điều này đưa chúng ta vào một cuộc hành trình vừa khoa học vừa đầy chất viễn tưởng, nơi mà " hiện tại " của chúng ta không trùng khớp với " hiện tại " của họ.
Theo kiến thức thiên văn học, Andromeda (M31) là thiên hà xoắn lớn nhất gần Dải Ngân Hà, chứa khoảng một nghìn tỷ ngôi sao, lớn hơn gấp đôi số sao trong thiên hà của chúng ta. Khoảng cách 2,5 triệu năm ánh sáng nghe thì xa vời, nhưng trong ngôn ngữ vũ trụ, nó lại là " hàng xóm gần " . Chính vì thế, Andromeda thường xuyên trở thành bối cảnh quen thuộc trong các tác phẩm khoa học viễn tưởng khi nhắc đến khả năng có sự sống ngoài Trái Đất.
Nếu một nền văn minh trong Andromeda đủ phát triển để xây dựng kính viễn vọng mạnh mẽ, những gì họ nhìn thấy về Trái Đất sẽ không phải là nhân loại ngày nay với xe hơi, vệ tinh hay mạng Internet, mà là Trái Đất từ kỷ Pleistocen sơ khai. Đó là thời kỳ khi tổ tiên Homo habilis và Homo erectus bắt đầu xuất hiện ở châu Phi, còn phần lớn hành tinh vẫn hoang sơ.
Nghĩa là nếu họ nhìn vào " khoảnh khắc hiện tại " , hình ảnh phản chiếu đến họ chỉ là một hành tinh xanh với các dạng động vật nguyên thủy, chưa có dấu hiệu của một nền văn minh hiện đại.
Điều này cũng đồng nghĩa, nếu người Andromeda dùng công nghệ quan sát ở bước sóng cực nhạy để theo dõi hành tinh của chúng ta, họ sẽ không hề biết về sự tồn tại của Internet, tàu vũ trụ, hay cả con người hiện đại. Với họ, Trái Đất vẫn đang trong quá trình tiến hóa, chưa có dấu ấn của văn minh nhân loại. Đây là hệ quả tất yếu của tốc độ ánh sáng – giới hạn không thể vượt qua trong vũ trụ.
Đặt giả thuyết ngược lại: nếu con người ngày nay quan sát một hành tinh có sự sống trong Andromeda, ta cũng chỉ thấy họ trong " quá khứ " 2,5 triệu năm trước. Nghĩa là, nếu nơi đó từng có một nền văn minh phát triển rực rỡ, họ có thể giờ đây đã biến mất, hoặc tiến hóa vượt xa trí tưởng tượng của chúng ta. Chúng ta nhìn thấy họ ở dạng " lịch sử bị trễ " , và mọi thông tin đều trở nên lỗi thời khi ánh sáng chậm rãi vượt qua khoảng cách mênh mông giữa hai thiên hà.
Điều này đặt ra một nghịch lý cho khát vọng tìm kiếm trí tuệ ngoài Trái Đất. Bởi dù có tìm thấy tín hiệu radio hay ánh sáng nhân tạo từ Andromeda, thì đó cũng là " lời nhắn " từ quá khứ xa xôi. Nếu nhân loại muốn gửi lại tín hiệu hồi đáp, nó sẽ cần 2,5 triệu năm mới đến được Andromeda. Và rồi, thêm 2,5 triệu năm nữa để họ trả lời. Một cuộc trò chuyện đơn giản có thể kéo dài... 5 triệu năm, khiến viễn cảnh giao tiếp gần như bất khả thi theo chuẩn thời gian loài người.
Vậy ý nghĩa thực sự của việc " quan sát lẫn nhau " giữa các thiên hà là gì? Trước hết, nó khẳng định rằng cái nhìn về vũ trụ luôn là cái nhìn về quá khứ. Khi ta chiêm ngưỡng ánh sáng từ Andromeda, thực chất ta đang ngắm nhìn một tấm ảnh cổ của thiên hà đó.
Nếu một nền văn minh ngoài hành tinh thật sự tồn tại và đang theo dõi Trái Đất, họ cũng chỉ đang quan sát một bộ phim cũ của hành tinh này. Trong bộ phim ấy, con người hiện đại chưa hề xuất hiện, chỉ có những sinh vật tiền sử đang sinh tồn.
Một khía cạnh thú vị khác là: nếu giả sử người Andromeda thật sự tò mò và quyết định di cư đến Trái Đất, hành trình đó sẽ kéo dài hàng triệu năm, ngay cả khi họ sở hữu công nghệ du hành ánh sáng. Và đến khi họ đặt chân đến nơi, những gì họ tưởng tượng về hành tinh này có thể đã không còn đúng nữa. Thậm chí, khi đó nhân loại có thể đã biến mất, hoặc Trái Đất đã thay đổi hoàn toàn do biến đổi khí hậu, tiến hóa tự nhiên hay sự kiện vũ trụ.
Từ góc nhìn triết học, viễn cảnh này khiến con người phải tự vấn: liệu sự tồn tại của chúng ta có thực sự " hiện hữu " trong vũ trụ, hay chỉ là những mảnh ký ức ánh sáng bị chậm trễ? Có thể đâu đó trong không gian, chúng ta đã và đang được " ghi hình " như một bộ phim tài liệu tự nhiên dài 2,5 triệu năm. Và rồi, cũng như chúng ta đang ngắm nhìn dải Andromeda cổ xưa, một nền văn minh khác đang ngắm nhìn Trái Đất cổ xưa.
Nhưng bên cạnh sự lãng mạn ấy là một giới hạn khoa học cứng rắn: ánh sáng và khoảng cách. Chừng nào nhân loại còn bị trói buộc trong tốc độ ánh sáng, mọi giao tiếp hay khám phá liên thiên hà đều sẽ mãi là những cuộc đối thoại với quá khứ. Chúng ta có thể gửi đi thông điệp, nhưng không bao giờ biết được liệu khi tín hiệu tới nơi, " người nhận " còn tồn tại để nghe hay không.
Có lẽ chính vì thế mà nhiều nhà khoa học nhấn mạnh: tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất không chỉ là tìm dấu hiệu hiện tại, mà còn là tìm hiểu lịch sử vũ trụ qua lăng kính ánh sáng. Và nếu thật sự có một đôi mắt ngoài hành tinh đang quan sát Trái Đất từ Andromeda, thì họ sẽ thấy một hành tinh xanh non trẻ, nơi sự sống vẫn còn đang trong buổi bình minh tiến hóa.
Lấy link