Kỳ lạ loài thằn lằn có máu xanh, nằm ngoài hiểu biết của khoa học

Khi nhắc đến máu, hầu hết chúng ta đều hình dung ngay đến chất lỏng đỏ thẫm gắn liền với sự sống.

Tuy nhiên, thế giới động vật không hoàn toàn tuân theo quy luật đó. Ẩn mình trong các khu rừng rậm rạp của New Guinea và quần đảo Solomon tồn tại một nhóm thằn lằn thuộc chi Prasinohaema với đặc điểm kỳ lạ: máu của chúng có màu xanh lá cây.

Điều đặc biệt là chúng là những loài động vật có màng ối duy nhất được biết đến trên Trái Đất có máu màu xanh, và cho đến nay giới khoa học vẫn chưa thể giải thích trọn vẹn lý do vì sao đặc tính này lại hình thành và duy trì trong quá trình tiến hóa.

Prasinohaema vốn dĩ là những loài thằn lằn bóng sống trên cây, chủ yếu ăn côn trùng, bề ngoài không khác biệt nhiều so với các loài thằn lằn quen thuộc. Chúng sở hữu thân dài, vảy nhỏ và chi thanh mảnh.

Thế nhưng bên trong, hệ thống sinh học của chúng lại hoàn toàn khác biệt. Màu xanh lạ thường trong máu được tạo ra bởi nồng độ cực kỳ cao của biliverdin – một sắc tố xanh sinh ra trong quá trình hồng cầu bị phân hủy.

Ở người và phần lớn động vật có vú, sự tích tụ biliverdin thường gây hại nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng vàng da và thậm chí tử vong nếu nồng độ quá cao.

Vậy mà thằn lằn Prasinohaema lại sống khỏe mạnh với nồng độ biliverdin trong huyết tương cao gấp 40 lần so với người bệnh vàng da. Thậm chí không chỉ máu, mà cả xương, cơ, mô mềm, lưỡi, niêm mạc... của chúng cũng đều nhuộm màu xanh đặc trưng.

Câu hỏi đặt ra là, đặc điểm kỳ lạ với dòng máu xanh này mang lại lợi thế sinh tồn nào cho thằn lằn Prasinohaema?

Các nhà khoa học cho rằng đây không phải hiện tượng ngẫu nhiên, bởi dấu hiệu tiến hóa độc lập ít nhất 4 lần đã được ghi nhận trong cùng nhóm loài. Điều này chứng tỏ màu máu xanh phải có giá trị thích nghi nào đó, có thể liên quan đến khả năng chống ký sinh trùng hoặc tác động đặc biệt trong sinh lý học.

Tuy nhiên, bằng chứng trực tiếp về điều này cho tới nay vẫn còn hạn chế.

Đó là tới khi một bước tiến mới đã được thực hiện khi các nhà khoa học thuộc Đại học Brigham Young (Mỹ) công bố việc giải mã và chú thích bộ gen đầu tiên của loài Prasinohaema.

Họ sử dụng mẫu vật lưu trữ hơn 20 năm trong bảo tàng, ban đầu được xác định là Prasinohaema flavipes, nhưng nay có thể là một loài mới. Phân tích bộ gen cho thấy sự tồn tại của một phiên bản biến đổi mạnh mẽ của alpha-fetoprotein (AFP) – loại protein vốn được biết đến trong cơ thể động vật có vú.

Theo giả thuyết, AFP này có thể liên kết với biliverdin, cho phép sắc tố độc hại tồn tại trong máu mà không gây tổn thương tế bào. Nếu điều này đúng, nó sẽ mở ra một cơ chế sinh học hoàn toàn mới, giúp lý giải tại sao những con thằn lằn này không chỉ sống sót mà còn phát triển mạnh mẽ.

Dù vậy, nghiên cứu vẫn chỉ ở giai đoạn đầu. Các nhà khoa học nhấn mạnh cần nhiều dữ liệu hơn để hiểu rõ cách thức mà hệ gen của Prasinohaema đã thích nghi với biliverdin, cũng như lợi ích sinh thái thực sự mà dòng máu xanh mang lại.

Khám phá về loài thằn lằn này hứa hẹn mở ra kho tàng tri thức mới cho nhân loại, có thể trả lời những bí ẩn về tiến hóa, đồng thời hé mở tiềm năng ứng dụng y học trong việc xử lý các bệnh liên quan đến sự tích tụ sắc tố mật ở người.