Rác thải là một trong những vấn đề lớn nhất mà loài người phải đối mặt. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2018, mỗi năm Trái Đất thải ra hơn 2,01 tỷ tấn chất thải rắn sinh hoạt, và con số này dự báo sẽ tăng lên 3,4 tỷ tấn vào năm 2050 nếu không có giải pháp hiệu quả.
Để xử lý, nhiều quốc gia đang áp dụng phương pháp chôn lấp, tái chế, hoặc đốt trong lò công nghiệp. Tuy nhiên, các phương án này đều có hạn chế: chôn lấp gây ô nhiễm đất và nước ngầm, tái chế chưa đủ quy mô, còn đốt thì thải khí nhà kính.
Trong bối cảnh đó, một số người từng đặt ra câu hỏi: tại sao không đổ rác vào núi lửa, nơi có nhiệt độ khủng khiếp, lên đến hơn 1.000 độ C?
Núi lửa là một trong những hiện tượng tự nhiên khắc nghiệt nhất trên Trái Đất. Nếu bạn rơi vào trung tâm chứa đầy magma của nó, cơ thể bạn sẽ nhanh chóng sủi bọt và biến mất không một dấu vết.
Nghe qua, đây là một ý tưởng đơn giản và hiệu quả: tận dụng sức mạnh tự nhiên của hành tinh để "ăn" sạch rác. Quả thật, dung nham có thể thiêu rụi hầu hết vật liệu hữu cơ chỉ trong vài giây. Nhựa, cao su, gỗ, giấy, hay thậm chí cả xác động vật đều sẽ bị phân hủy rất nhanh dưới sức nóng này. Thế nhưng, vấn đề không nằm ở chỗ dung nham có đủ sức đốt rác hay không, mà là hệ quả kéo theo sau quá trình đó.
Trước hết, hãy xét đến yếu tố khối lượng. Một núi lửa, dù có dung nham sôi sục, cũng chỉ là một hố chứa có giới hạn. Khối lượng rác thải của cả nhân loại mỗi năm quá khổng lồ, vượt xa khả năng "nuốt" của bất kỳ núi lửa nào.
Để so sánh, chỉ riêng bãi rác New York đã thải ra hàng chục nghìn tấn rác mỗi ngày. Trong khi đó, một miệng núi lửa hoạt động liên tục cũng không thể xử lý kịp nếu con người đổ vào lượng rác khổng lồ toàn cầu. Chưa kể, việc vận chuyển rác từ khắp nơi trên thế giới đến vài ngọn núi lửa là một chi phí và thách thức hậu cần không tưởng.
Núi lửa trông giống như những lò đốt rác của thiên nhiên, nhưng thực tế, chúng nguy hiểm và bất ổn hơn nhiều, chưa kể đến việc khó tiếp cận hơn rất nhiều.
Ngoài ra, còn một yếu tố vô cùng quan trọng khác là khí thải. Khi nhựa và nhiều loại rác vô cơ khác bị đốt trong điều kiện không kiểm soát, chúng sinh ra những hợp chất độc hại như dioxin, furan, và nhiều khí gây hiệu ứng nhà kính như carbon dioxide, methane. Lò đốt rác công nghiệp hiện nay luôn kèm theo hệ thống lọc khí, xử lý chất độc, nhưng núi lửa thì không.
Toàn bộ khói độc sẽ thoát thẳng vào khí quyển, gây ô nhiễm diện rộng. Một nghiên cứu của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) chỉ ra rằng việc đốt nhựa ngoài trời có thể giải phóng chất gây ung thư mạnh gấp hàng chục lần so với lò đốt hiện đại. Nếu hàng tỷ tấn rác bị ném vào núi lửa mỗi năm, lượng khí độc thoát ra sẽ vượt xa khả năng tự làm sạch của khí quyển.
Ngoài khí độc, còn một nguy cơ khác: tính ổn định của núi lửa. Núi lửa là hệ thống địa chất nhạy cảm, chịu áp lực từ dung nham, khí và hơi nước trong lòng đất. Việc đổ một khối lượng lớn rác vào có thể làm thay đổi cân bằng này, tăng nguy cơ gây ra những vụ phun trào bất thường.
Một số nhà địa chất cho rằng vật liệu hữu cơ khi cháy có thể sinh thêm khí, góp phần làm áp suất trong buồng magma tăng cao. Nói cách khác, thay vì biến núi lửa thành "máy xử lý rác", nhân loại có thể vô tình biến nó thành "quả bom hẹn giờ".
Năm 2002, một nhóm các nhà nghiên cứu Ethiopia đã ném một túi rác nặng 30 kg (66 lb) vào một ngọn núi lửa, và kết quả là một vụ nổ. Hồ dung nham không ổn định, vì vậy nếu bạn đâm thủng bề mặt của chúng bằng thứ gì đó lạnh, chẳng hạn như rác, bạn sẽ kích hoạt một phản ứng nổ dây chuyền liên quan đến hơi nước có áp suất và tính axit.
Từ góc độ môi trường, viễn cảnh này còn để lại nhiều hệ quả khác. Nếu rác thải chứa kim loại nặng, hóa chất độc hại hoặc thậm chí chất phóng xạ, việc đổ vào núi lửa không khiến chúng biến mất mà chỉ phát tán vào không khí hoặc ngấm vào dung nham, lan tỏa rộng hơn khi núi lửa phun trào. Điều này đồng nghĩa nguy cơ ô nhiễm sẽ vượt ra khỏi phạm vi một địa phương, ảnh hưởng tới khí hậu toàn cầu.
Một điểm đáng nói là ý tưởng "dùng núi lửa để xử lý rác" đã từng được các nhà khoa học đặt ra. Năm 2002, một nhóm nghiên cứu của NASA từng cân nhắc khả năng tiêu hủy rác thải bằng cách đưa lên núi lửa hoặc phóng ra ngoài không gian.
Nhưng cả hai phương án đều bị loại bỏ vì rủi ro và chi phí quá lớn. Việc ném rác vào núi lửa không giúp giải quyết vấn đề cốt lõi, mà chỉ biến nó thành vấn đề khác, thậm chí nghiêm trọng hơn.
Nếu nhìn ở tầm vĩ mô, viễn cảnh toàn nhân loại đổ rác vào núi lửa không khiến Trái Đất sạch hơn, mà ngược lại còn gây ra khủng hoảng môi trường. Bầu không khí sẽ ngập tràn khí độc, núi lửa có nguy cơ hoạt động thất thường, và nguồn tài nguyên tự nhiên bị đe dọa. Trong khi đó, những giải pháp bền vững hơn như tái chế, giảm thiểu rác nhựa, phát triển vật liệu phân hủy sinh học mới là hướng đi thiết thực.
Bởi vậy có thể kết luận được rằng, ý tưởng sử dụng núi lửa làm "máy hủy rác tự nhiên" nghe hấp dẫn nhưng không thực tế. Nó bỏ qua giới hạn vật lý, môi trường, và hậu quả lâu dài. Thay vì tìm cách trút gánh nặng cho tự nhiên, nhân loại cần thay đổi ngay từ thói quen sản xuất và tiêu dùng, bởi chỉ khi giảm lượng rác từ gốc, chúng ta mới thật sự tiến gần đến một hành tinh sạch hơn.
Lấy link