Theo Ysabel Gerrard, giảng viên Đại học Sheffield (Anh), các xu hướng thường xoay vòng sau khoảng 20 năm, nên hiện là giai đoạn hoài niệm về giữa những năm 2000.
"Chúng ta nhớ về quá khứ với những thứ giản đơn", Gerrard nói với Business Insider. "Điều tương tự đang diễn ra với công nghệ: chúng ta hoài niệm những ngày điện thoại còn thô sơ, mọi thứ phải dùng dây nối, và chúng ta chưa kết nối với nhau trên mạng nhiều đến vậy".
Khảo sát của công ty phân tích Harris Poll năm 2024 với Gen Z Mỹ cho thấy gần 50% trong số 1.000 người tham gia ước các nền tảng mạng xã hội như TikTok, Snapchat và X "chưa từng xuất hiện". 21% mong smartphone chưa bao giờ được phát minh.
Các nền tảng mới mang đến trải nghiệm Internet cũ
Perfectly Imperfect, nền tảng tin tức ra đời năm 2020, đặt câu hỏi: "Bạn có nhớ Internet ngày xưa không? Trước khi AI, các thuật toán vô hồn, các CEO kỳ quặc và nội dung rác chiếm lĩnh?"
Perfectly Imperfect ra mắt ứng dụng mạng xã hội PI.FYI năm 2024, có thiết kế hồ sơ gợi nhớ đến mạng xã hội Myspace, trong khi nội dung và không khí giống Tumblr với những bài đăng về âm nhạc, phim ảnh và nhiều chủ đề khác. "Mọi người nói về những gì họ yêu thích, và tôi nghĩ điều đó tạo nên một cảm giác rất riêng trên trang", Tyler Bainbridge, nhà đồng sáng lập Perfectly Imperfect, cho biết. "Đó là những gì tôi nhớ về Internet thời mình còn trẻ, trước khi mọi thứ đi theo hướng câu kéo tương tác".
Theo The Verge, trong khi Threads và Bluesky - hai ứng dụng thay thế X - theo đuổi phong cách đăng bài ào ào, PI.FYI gợi lại kỷ nguyên Internet cách đây hai thập kỷ. Khi đó, cộng đồng người dùng nhỏ, không sử dụng thuật toán quản lý nội dung mơ hồ và không có cơ chế khuyến khích tương tác, do đó hành vi gây hấn cũng hiếm khi xảy ra. Thực tế, PI.FYI mang lại cảm giác tích cực. Những bài đăng có vẻ tiêu cực nhất cũng chỉ có nội dung như kể về "những ngày tồi tệ".
Zehra Naqvi, nhà sáng lập Lore - mạng xã hội dành cho các fandom (cộng đồng người hâm mộ) - nhớ những ngày đầu của Internet mang lại cảm giác "nhỏ bé và gần gũi". Từng là người tích cực sử dụng Tumblr ở tuổi teen, Naqvi cho biết sự suy tàn của nền tảng là lý do quan trọng thôi thúc cô tạo ra Lore.
Nhiều startup khác cũng đi theo hướng tương tự. Ứng dụng Noplace mô phỏng Myspace. Cosmos, tự giới thiệu là "công cụ tìm kiếm khám phá cho người sáng tạo", lấy cảm hứng từ Tumblr và Pinterest. Retro được cựu nhân viên Instagram xây dựng nhằm đưa ý nghĩa sơ khai của Instagram trở lại: chia sẻ ảnh.
Trong khi đó, Tumblr cũng đang phục hồi mạnh mẽ. Đầu năm nay, đại diện nền tảng cho biết Gen Z chiếm khoảng một nửa số người dùng hoạt động hàng tháng của ứng dụng. Digg, ứng dụng tổng hợp tin tức từ những năm 2000, cũng đang được giới trẻ "hồi sinh".
Ngay cả Facebook và Instagram cũng hòa mình vào xu hướng hoài niệm. Hồi tháng ba, CEO Meta Mark Zuckerberg chia sẻ mục tiêu mang "Facebook nguyên bản" trở lại, trong khi Instagram thử nghiệm tính năng tương tự Myspace, như thêm bài hát vào hồ sơ.
Tại sao nhiều người hoài niệm Internet thời xưa?
Theo Walid Mohammed, người điều hành The Breadwinners Club - công ty tiếp thị nội dung trên TikTok, hoài niệm đang thực sự là xu hướng. "Nó khơi dậy ký ức trong mỗi người", ông nói. "Người dùng bắt đầu thấy mệt mỏi với mạng xã hội".
Các mạng xã hội tiên phong đang giảm dần "tính xã hội" vốn có. Ví dụ, Meta thừa nhận thời gian xem nội dung của bạn bè trên Instagram năm nay giảm còn 7%. Amber Atherton, đối tác tại công ty đầu tư mạo hiểm Patron, cũng cho rằng vì không còn mạng xã hội thực sự nào nữa nên mọi người đang khám phá lại và tái tạo công nghệ từ quá khứ.
Orkut Buyukkokten, cựu kỹ sư Google, đang phát triển một nền tảng mới để thúc đẩy cộng đồng, tăng kết nối xã hội. "Sau smartphone và Covid-19, chúng ta đã ngừng đi chơi với bạn bè và không biết hàng xóm là ai. Chúng ta đang mắc phải đại dịch cô đơn", ông nói với Wired năm ngoái.
Ông bày tỏ sự thất vọng với các mạng xã hội hiện tại vì mang tới sự xấu hổ, bi quan, chia rẽ, lo âu. Với ông, sự lạc quan quan trọng hơn sự tối ưu hóa. "Những công ty này đã thiết kế thuật toán để kiếm doanh thu. Nhưng điều đó thật tệ với sức khỏe tinh thần. Thế giới hiện tại đáng sợ và nhiều điều đáng sợ đến từ mạng xã hội. Có quá nhiều sự thù ghét".
Tạp chí Inc nhận định, những công cụ như Digg thiết kế theo hướng mở, người dùng có thể kết nối với bất cứ ai và khám phá mọi thứ, không có thuật toán định hướng họ. Còn các công cụ ngày nay hiển thị nội dung để người dùng ở lại nền tảng lâu hơn nhằm đẩy mạnh quảng cáo và đăng ký. Năm 2008, người dùng có thể từ vô danh trở nên nổi tiếng nhờ những gì họ nói. Năm 2025, điều quan trọng là số tiền bạn bỏ ra để quảng bá lời nói đó.
Một số chuyên gia nhận định AI góp phần khiến người dùng hoài niệm Internet thời xưa. "Chúng ta đang sống trong thời đại công nghệ mà rất nhiều thứ trở nên bất tiện, tôi nghĩ là hệ quả của AI", Andy McCune, nhà đồng sáng lập Cosmos, nhận định. "Con người đang nhớ về thời mà các công cụ công nghệ đem lại cảm giác dễ chịu và không gây ảnh hưởng quá lớn".
Dù vậy, Frances Corry, phó giáo sư tại Đại học Pittsburgh, đánh giá Internet xưa không hoàn toàn chỉ có tính cộng đồng, bạn bè, sự sáng tạo và vui vẻ. "Niềm tin rằng Internet thời kỳ đầu không xoay quanh tiền bạc, danh tiếng, tạo dựng hình ảnh cá nhân có thể không đúng. Sự hoài niệm có thể khiến con người 'tô hồng' quá khứ", ông nói.
Thu Thảo tổng hợp