Từ lâu, hình ảnh những con khủng long hai chân như Velociraptor hay Compsognathus phóng nhanh qua các đồng bằng tiền sử với tốc độ 64 km/h (khoảng 40 dặm/giờ) đã in sâu trong trí tưởng tượng của công chúng và được củng cố bởi phim ảnh cũng như các mô phỏng khoa học.
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây từ Đại học Liverpool John Moores (Vương quốc Anh) vừa công bố trên tạp chí Biology Letters đã khiến nhiều người phải suy nghĩ lại: các loài khủng long chân thú (theropod) có thể không hề di chuyển nhanh như chúng ta từng tin tưởng.
Trọng tâm của nghiên cứu này là đặt nghi vấn vào phương pháp tính toán tốc độ di chuyển của khủng long thông qua dấu chân hóa thạch, một phương pháp lâu nay vẫn được xem là công cụ đáng tin cậy để truy vết hành vi vận động của các loài sinh vật đã tuyệt chủng.
Từ những dấu vết này, các nhà khoa học thường áp dụng công thức của nhà động vật học R. McNeill Alexander, một công trình đột phá từ năm 1976 để tính ra vận tốc dựa trên chiều dài sải chân và chiều cao hông.
Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ ra rằng: những phép tính này có thể đang bị sai lệch nghiêm trọng. Nguyên nhân là bởi công thức Alexander giả định rằng dấu chân được tạo ra trên mặt đất cứng và khô, giống như mặt phẳng của máy chạy bộ hiện đại.
Trong khi đó, thực tế là phần lớn dấu chân khủng long được bảo tồn là trên bề mặt mềm, ẩm ướt như bùn, nơi độ dính và sức cản có thể khiến chân động vật lún sâu hơn và kéo dài sải chân một cách giả tạo. Điều này dẫn đến việc tốc độ di chuyển bị ước tính cao hơn nhiều so với thực tế.
Để kiểm chứng, nhóm nghiên cứu đã sử dụng một mô hình thay thế hiện đại: loài gà sao đầu đỏ ( Numida meleagris ), vốn có cơ chế vận động hai chân tương tự như các theropod nhỏ.
Những con gà sao được cho di chuyển trên các loại bùn có độ đặc khác nhau và toàn bộ chuyển động được ghi lại bằng video tốc độ cao. Sau đó, các dấu chân của chúng được phân tích bằng chính công thức của Alexander.
Kết quả thật bất ngờ: khi một con gà sao đi với tốc độ chỉ khoảng 1 km/h, tương đương với một đứa trẻ mới biết đi thì công thức lại ước tính rằng nó đang di chuyển với vận tốc lên tới 4,7 km/h.
Mức sai số này, khi áp dụng vào khủng long chân thú lớn hơn, dẫn tới một khác biệt còn đáng kể hơn. Một con khủng long đi bộ với tốc độ 4 km/h có thể bị diễn giải nhầm là đang "chạy" với tốc độ gần 19 km/h, chỉ vì các thông số đầu vào bị bóp méo bởi môi trường bùn lầy khi tạo dấu chân.
Như vậy, rất có thể chúng ta đã hiểu sai hành vi vận động của nhiều loài khủng long. Những dấu vết được cho là minh chứng cho một cuộc rượt đuổi gay cấn giữa kẻ săn mồi và con mồi, trên thực tế có thể chỉ là một cuộc dạo bước bình thản qua lớp bùn mềm.
Tương tự, những dấu chân mờ nhạt hoặc biến dạng, vốn không đủ điều kiện để phân tích có thể là bằng chứng bị bỏ sót của những lần thực sự "chạy".
Điều quan trọng, nhóm nghiên cứu khẳng định họ không phủ nhận rằng khủng long đã từng chạy. Một số loài chắc chắn có thể đạt được tốc độ cao trong điều kiện phù hợp. Tuy nhiên, họ đặt ra vấn đề rằng: việc sử dụng các công thức tính toán tốc độ từ dấu chân hóa thạch nên được nhìn nhận một cách thận trọng hơn.
Những phép tính chính xác đến hàng km/h không chỉ mang lại cảm giác sai lệch về khả năng di chuyển, mà còn ảnh hưởng đến cách chúng ta tái hiện hành vi, đời sống và sinh thái của các loài đã tuyệt chủng.
Để từ đó, họ đi đến một kết luận thận trọng nhưng đầy ý nghĩa: "Dấu vết hóa thạch rất có giá trị cho việc nghiên cứu chuyển động, nhưng không thể sử dụng để đưa ra các con số vận tốc cụ thể một cách tuyệt đối. Tốt hơn hết là chúng ta chỉ nên dùng chúng để so sánh tương đối giữa các loài hoặc trong các ngữ cảnh khác nhau".
Cũng không thể không nhắc đến các giới hạn của nghiên cứu. Các nhà khoa học thừa nhận rằng độ chính xác của phân tích có thể thay đổi tùy theo loại chất nền, kích cỡ động vật hay cấu trúc bàn chân. Đối với các dấu chân nông hoặc tạo ra trên cát, các sai số có thể ít hơn.
Và với các loài khủng long lớn hơn nhiều so với gà sao, mức ảnh hưởng từ bùn lầy có thể thấp hơn vì lực tác động lớn hơn khiến dấu chân ít biến dạng hơn tương đối.
Tuy nhiên, tất cả những điều này chỉ càng cho thấy rằng khoa học vẫn đang tiếp tục tiến hóa. Những giả định lâu đời, dù rất hữu ích ở thời điểm ban đầu không phải lúc nào cũng chính xác mãi mãi. Với sự hỗ trợ của các công nghệ phân tích hiện đại, cùng cách tiếp cận thận trọng và khách quan, chúng ta đang từng bước tái hiện quá khứ của Trái Đất một cách gần với sự thật hơn bao giờ hết.
Và nếu điều đó có nghĩa là loài Velociraptor, biểu tượng của tốc độ trong Jurassic Park thực chất chỉ đang chạy "nước kiệu" qua vùng bùn mềm cách đây hàng chục triệu năm, thì có lẽ cũng đến lúc chúng ta nên chỉnh lại tốc độ tưởng tượng của mình cho phù hợp với thực tế hơn.
Lấy link