Chuyện gì sẽ xảy ra nếu loài người ngừng sinh con: Nhân loại có thể sống sót được bao lâu sau khi đứa trẻ cuối cùng chào đời?

Sự kết thúc bắt đầu bằng sự vắng lặng

Có một thực tế là rất ít người có thể sống đến hơn một trăm năm. Nếu hôm nay, toàn bộ nhân loại đột ngột không thể sinh con, thì trong vòng chưa đầy một thế kỷ, loài người có thể biến mất hoàn toàn khỏi Trái Đất. Nhưng trước khi đến điểm kết thúc đó, thế giới sẽ trải qua một giai đoạn chuyển tiếp hỗn loạn và tàn khốc.

Ngay cả khi khả năng sinh sản biến mất trong chốc lát, những tác động đầu tiên sẽ không lập tức xảy ra. Sự sụt giảm dân số ban đầu sẽ diễn ra chậm rãi khi người già dần qua đời trong khi không có thế hệ mới ra đời để thay thế. Từ đó, toàn bộ hệ sinh thái xã hội-kinh tế bắt đầu lung lay.

Khi không còn đủ người trẻ để gánh vác những vai trò trọng yếu như sản xuất lương thực, chăm sóc y tế, vận hành máy móc, cung cấp năng lượng và bảo trì hệ thống hạ tầng, xã hội toàn cầu sẽ đứng trước nguy cơ sụp đổ. Và dẫu cho số miệng ăn ít đi, thế giới vẫn không thể tránh khỏi tình trạng thiếu thốn, bởi không còn đủ nhân lực duy trì chuỗi cung ứng cơ bản cho sự sống.

Viễn cảnh phản địa đàng và những cảnh báo từ văn hóa

Kịch bản một thế giới không có trẻ con từng được tưởng tượng qua nhiều tác phẩm phản địa đàng nổi tiếng. Trong tiểu thuyết Galápagos của Kurt Vonnegut, ông đã hình dung về một đại dịch lây lan khắp thế giới khiến toàn bộ dân số trong độ tuổi sinh đẻ trở nên vô sinh.

Một chủ để khác hiện đại hơn, cũng được khai thác rất nhiều trong các tác phẩm khoa học viễn tưởng là nguy cơ chiến tranh hạt nhân, nơi không ai sống sót để duy trì nòi giống.

Hai trong số những tác phẩm phản địa đàng nổi bật nhất về chủ đề này là The Handmaid’s Tale của Margaret Atwood và Children of Men của P.D. James. Cả hai đều khắc họa một thế giới tương lai khắc nghiệt, nơi việc sinh con trở thành đặc quyền bị kiểm soát gắt gao. Trong những xã hội đó, nỗi tuyệt vọng vì không thể duy trì sự sống tạo nên bầu không khí ngột ngạt và bi kịch vượt xa mọi khủng hoảng thông thường.

Đáng chú ý, vào thập niên 1960-1970, mối lo lớn nhất lại là tình trạng bùng nổ dân số. Giới học giả từng dự đoán rằng Trái Đất sẽ không thể gánh nổi hàng tỷ con người và sẽ sớm rơi vào khủng hoảng tài nguyên. Tuy nhiên, thời gian đã chứng minh điều ngược lại: vấn đề hôm nay không phải là quá đông mà là quá ít.

Tính đến năm 2025, dân số thế giới đã đạt ngưỡng 8 tỷ người và được dự báo sẽ đạt đỉnh khoảng 10 tỷ vào những năm 2080. Tuy nhiên, tốc độ tăng đang chậm lại, và ở nhiều quốc gia phát triển, dân số thực chất đang bắt đầu giảm.

Tại Hoa Kỳ, khoảng 3,6 triệu trẻ sơ sinh được sinh ra trong năm 2024 – thấp hơn đáng kể so với mức 4,1 triệu vào năm 2004. Trong khi đó, số ca tử vong lại gia tăng, từ 2,4 triệu người vào đầu những năm 2000 lên 3,3 triệu vào năm 2022. Điều này khiến cho bài toán cân bằng giữa người trẻ và người già trở thành một thách thức sống còn cho tương lai.

Không chỉ là vấn đề thống kê, sự mất cân bằng về độ tuổi có thể đẩy hệ thống y tế, phúc lợi xã hội và thị trường lao động đến bờ vực sụp đổ. Người trẻ vốn là lực lượng sản xuất chủ đạo, là những người thúc đẩy sáng tạo và đổi mới. Còn người cao tuổi, dù nhiều kinh nghiệm, lại cần sự hỗ trợ ngày càng lớn về mặt chăm sóc, y tế và đời sống cơ bản.

Tỷ lệ sinh giảm: Tự nguyện hay bất khả kháng?

Một trong những nguyên nhân chủ yếu của sự suy giảm dân số là do lựa chọn sống không có con, một xu hướng đang phổ biến tại nhiều nước như Hàn Quốc và Ấn Độ. Người trẻ ngày nay thường kết hôn muộn, sinh ít con hơn cha mẹ, thậm chí lựa chọn sống độc thân để tập trung vào sự nghiệp và phát triển cá nhân.

Bên cạnh yếu tố văn hóa và kinh tế, một vấn đề nghiêm trọng khác đang âm thầm diễn ra là suy giảm khả năng sinh sản ở nam giới. Các nghiên cứu mới đây cho thấy lượng tinh trùng trung bình đang giảm nhanh chóng, nếu tiếp tục không được khắc phục, đây có thể là nguyên nhân sinh học khiến loài người đối diện nguy cơ tuyệt chủng.

Câu chuyện của người Neanderthal và bài học lịch sử

Lịch sử tiến hóa cho thấy không có loài nào là bất tử. Người Neanderthal, họ hàng gần nhất của chúng ta đã từng thống trị châu Âu cách đây 400.000 năm. Tuy nhiên, họ đã tuyệt chủng khoảng 40.000 năm trước. Một trong những lý do được các nhà khoa học đưa ra là Homo sapiens, tức loài người hiện đại, đã vượt trội hơn trong khả năng sinh sản và nuôi dưỡng con cái.

Giờ đây, loài người cũng đối mặt với thách thức tương tự. Không còn áp lực từ loài khác, nhưng chúng ta lại có thể tự đánh mất tương lai vì chính những hành vi và lối sống của mình. Nếu không thể duy trì tỷ lệ sinh ổn định, sự tồn tại của nhân loại, dù từng rực rỡ với nghệ thuật, khoa học và văn minh vẫn có thể kết thúc trong sự lặng lẽ và tiếc nuối.

Các nhà khoa học đã lên tiếng cảnh báo rằng để bảo vệ tương lai dài lâu của loài người, chúng ta phải hành động ngay từ hôm nay. Việc kiểm soát biến đổi khí hậu, tránh các cuộc chiến tranh tàn khốc và duy trì hệ sinh thái bền vững là những ưu tiên hàng đầu. Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích sinh sản thông minh và hỗ trợ gia đình trẻ, đặc biệt tại những quốc gia có tỷ lệ sinh quá thấp.

Sự đa dạng sinh học, cả về động thực vật lẫn con người, chính là chìa khóa để giữ cho hành tinh này luôn khỏe mạnh. Trong một thế giới đang đứng trước bước ngoặt lớn, có lẽ câu hỏi không còn là "chúng ta sẽ sống được bao lâu?", mà là "chúng ta có còn tiếp tục tồn tại hay không?".