Giáo sư, Bác sĩ cao cấp, Anh hùng lao động, Thầy thuốc Nhân dân Nguyễn Anh Trí, nguyên Viện trưởng Huyết học - Truyền máu Trung ương là người sáng lập và cùng Medlatec tổ chức xây dựng Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam (Meddom). Hơn 20 năm qua, ông và các cộng sự đã dành nhiều tâm huyết sưu tầm, lưu giữ và phát huy, tôn vinh di sản trí tuệ của các thế hệ nhà khoa học Việt Nam.
- Xin ông chia sẻ về ý tưởng xây dựng Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam?
- Ý tưởng này xuất hiện trong tôi một cách tình cờ. Năm 1993, khi bảo vệ luận án Phó tiến sĩ, tôi mang bản thảo đến nhờ các thầy góp ý. Mỗi thầy để lại trong tôi những dấu ấn riêng thông qua nét chữ, văn phong, những lời nhận xét sâu sắc. Tôi đọc đi đọc lại và nghĩ rằng, những lời góp ý đó hết sức quý giá, không phải chỉ để làm luận văn, luận án, mà còn cho cả cuộc đời mình sau này.
Tôi muốn giữ những tài liệu này lâu nhất có thể. Tôi tìm hiểu nhưng nhiều người gợi ý photocopy, rồi ép plastic. Nếu làm vậy, tài liệu để lâu rồi cũng sẽ hư hỏng. Khi đó tôi nghĩ cần phải có một cách nào đó để lưu giữ được những tài liệu này càng lâu càng tốt.
Tôi nghĩ rằng, không chỉ riêng cá nhân tôi, mà các nghiên cứu sinh khác cũng sẽ có những người thầy như mình. Đây cũng là tiền đề dẫn đến việc làm Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam sau này. Khi ấy, dù mới chỉ là một bác sĩ trẻ, tôi đã thề với chính mình: nếu có tiền, tôi sẽ làm công việc này, để lưu trữ các tài liệu đó cho đất nước, cho Tổ quốc.
Đến năm 1999, tôi chia sẻ với vợ con về tâm nguyện xây dựng một công viên các nhà khoa học để sau này tặng lại cho đất nước và được ủng hộ. Vì là dự án tự bỏ tiền túi ra đầu tư, sự ủng hộ của gia đình rất quan trọng.
Nhưng không chỉ gia đình, các đồng nghiệp trong nhóm những người làm việc đầu tiên tại Medlatec, bao gồm nhiều thế hệ học trò, đồng nghiệp của tôi cũng hết sức ủng hộ, hứa sẽ kề vai sát cánh.
Trong một chuyến công tác trên Hòa Bình, tôi nhờ người mua cho Medlatec một mảnh đất nhỏ, tại vùng rừng núi xóm Tiềng, xã Bắc Phong, huyện Cao Phong. Sau đó, tôi xin làm dự án Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam và được tỉnh đồng ý. Nguyện vọng bước đầu của tôi đã thành hình.
Đến nay, công viên có diện tích khoảng 34 hecta, với cả suối, đồi, vùng bình địa... Đường đi giờ cũng thuận tiện hơn trước do sự phát triển của địa phương. Tôi đã mời được những nhà khoa học hàng đầu về bảo tồn bảo tàng làm cố vấn, chuyên gia. Trong đó có PGS.TS Nguyễn Văn Huy - con trai GS Nguyễn Văn Huyên - nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo). Thầy Huy làm Giám đốc chuyên môn, giúp đào tạo cán bộ, định hướng phát triển cho dự án.
- Công viên di sản các nhà khoa học hiện có những gì, thưa Giáo sư?
- Meddom gồm hai thực thể. Thứ nhất Trung tâm di sản các nhà khoa học Việt Nam ở Hà Nội. Đây là nơi giao dịch, làm việc với các nhà khoa học để sưu tầm tài liệu, hiện vật. Thứ hai là Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam (CVDS) ở Hòa Bình - nơi lưu trữ và phát huy giá trị của toàn bộ các tài liệu hiện vật đã tìm kiếm, sưu tầm được. Tại CVDS còn có Bảo tàng di sản và Trung tâm giáo dục kỹ năng sống, cả hai đều đã được thẩm định và cấp phép hoạt động.
Bảo tàng hiện lưu giữ trên một triệu tài liệu, hiện vật của hơn 7.000 nhà khoa học ở tất cả các chuyên ngành, trong nhiều lĩnh vực, nhất là y khoa. Hầu hết các giáo sư nổi tiếng nhất Việt Nam đều đã có tài liệu, hiện vật trên đó.
Chúng tôi đã sưu tầm được những tài liệu, hiện vật rất quý. Có nhà khoa học đã tặng bảo tàng hàng chục quyển nhật ký viết tay. Rồi cả những tấm bằng tốt nghiệp đề năm 1932, những bộ tài liệu quý được các thầy chép tay từ nước ngoài về, giấy khai sinh của các nhà khoa học được viết bằng chữ Hán, bằng tốt nghiệp tiến sĩ đầu tiên của nhà khoa học Việt Nam từ Liên Xô...
Hàng chục hạng mục đã được xây dựng tại Công viên để lưu trữ tài liệu, hiện vật và tổ chức các hoạt động phát huy giá trị của di sản. Tại đó có 5 kho tài liệu giấy các loại, ngoài ra còn có kho tài liệu hiện vật khối, phim ảnh với hàng vạn bức ảnh quý, các bản ghi âm lời kể của các nhà khoa học với hàng triệu phút bóc băng. Bên cạnh các hiện vật cứng, chúng tôi cũng có bảo tàng mềm, với những dữ liệu đã được quét và lưu trữ theo quy trình chuyển đổi số tiên tiến.
Meddom được định hướng vừa là cơ sở nghiên cứu, lưu trữ, nhưng cũng là viện bảo tàng, thư viện... Đó còn là công viên, nơi tổ chức các hoạt động để từ đó phát huy giá trị di sản. Ngoài việc tham quan, Công viên cũng là nơi để mọi người chơi "team building", trải nghiệm, học tập.
Khi các chuyên gia trong và ngoài nước đến tham quan, họ đều nói, dự án độc đáo ở chỗ đây là tổ hợp công trình bên trong một công viên, vừa có bảo tàng, trung tâm giáo dục kỹ năng sống, là nơi tham quan, trải nghiệm, vui chơi, nghỉ lại... Tất cả đều mang tính giáo dục cao.
Nhiều nhà khoa học về bảo tồn bảo tàng cho rằng, mô hình này có lẽ cả thế giới mới có một. GS. TSKH Nguyễn Văn Hiệu lúc sinh thời cũng đã nói, mô hình này "chưa đâu trên thế giới có". Có lẽ cũng vì vậy, từ 2016 đến nay, mỗi năm đã có hàng vạn người đến thăm quan.
Học sinh khi lên đây đoàn ít thì 30-50 người, nhiều lên đến cả nghìn người. Trong đó, nhiều đoàn là cán bộ từ các viện, trường, bệnh viện, lãnh đạo từ trung ương và các tỉnh.
- Tại sao ông lại muốn tặng lại Nhà nước dự án tâm huyết của mình và cộng sự?
- Đây không phải một ý tưởng bột phát, hoặc vì sự ngần ngại, nản lòng. Lý do tôi muốn hiến tặng Công viên di sản bởi đây là ý tưởng từ ngày đầu thành lập Meddom. Sớm muộn chúng tôi cũng sẽ làm điều đó.
Công viên về cơ bản đã có thể đưa vào sử dụng, nếu được tiếp tục đầu tư chắc chắn sẽ còn đẹp, khang trang hơn.
Chúng tôi cũng hiểu rằng, tất cả những tài liệu, hiện vật có được ở bảo tàng, dù được hiến tặng, cũng đều là của các nhà khoa học, của Nhân dân chứ không phải tài sản của riêng ai. Những hiện vật đó phải được để lại cho Nhân dân, cho xã hội và các thế hệ nhà khoa học sau này. Chúng cần phải được phát huy giá trị để thế hệ trẻ nhìn vào đó học tập, phấn đấu xây dựng đất nước.
Tôi nghĩ, nếu hiến tặng Công viên vào lúc này, Nhà nước sẽ không phải đầu tư tốn kém. Điều này cũng giúp tiết kiệm nhiều thời gian, công sức vì mọi việc không phải bắt đầu từ con số không.
Nhà nước có thể sử dụng ngay thương hiệu, uy tín, thậm chí cả đội ngũ cán bộ của Meddom để phát triển Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam thành một địa chỉ đẹp, hiện đại, độc nhất vô nhị. Điều này cũng sẽ giúp ý tưởng nhân văn của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng sớm trở thành hiện thực.
Tôi năm nay đã 68 tuổi, vẫn còn tỉnh táo, minh mẫn. Với tôi, đây là thời điểm đẹp nhất để hiến tặng "dự án cuộc đời" bởi tôi có thể thuyết phục ban lãnh đạo Medlatec - gồm vợ, con và những người đồng nghiệp, học trò của tôi đi đến sự đồng thuận. Tôi cũng mong sau đó sẽ tiếp tục được tham gia đóng góp sức lực, trí tuệ và kinh nghiệm của mình để giúp Công viên phát triển.
- Ông có kiến nghị gì để ý tưởng về khu tưởng niệm, vinh danh Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất sớm trở thành sự thực?
- Khu tưởng niệm nếu được thành hình cần phải được duy trì hoạt động càng lâu càng tốt. Văn Miếu trường tồn vì tính vĩnh cửu, khu tưởng niệm cũng là một dạng Văn Miếu, nhưng khác về cách làm, cách biểu hiện, còn tính trường tồn vẫn phải hướng tới.
Khi nghe Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói sẽ đề xuất Chính phủ xây dựng một khu tưởng niệm, vinh danh nhà khoa học công nghệ có nhiều đóng góp cho sự phát triển của đất nước, tôi rất mừng, mong sớm triển khai thành hiện thực.
Nhân dịp này, thông qua Bộ Khoa học và Công nghệ, tôi muốn được hiến tặng Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam cho đất nước.
Trọng Đạt
Ảnh: NVCC
- Đề xuất xây khu tưởng niệm, vinh danh các nhà khoa học Việt
- Những công trình tưởng niệm, vinh danh nhà khoa học trên thế giới
- 'Làm sản phẩm lớn để tạo ảnh hưởng lớn cho kinh tế - xã hội'
- Đề xuất xây khu tưởng niệm, vinh danh các nhà khoa học Việt
- Những công trình tưởng niệm, vinh danh nhà khoa học trên thế giới
- 'Làm sản phẩm lớn để tạo ảnh hưởng lớn cho kinh tế - xã hội'