Máy bay ném bom chiến lược Tupolev Tu-95, NATO định danh là ‘Bear - Gấu’, là một trong những biểu tượng quân sự bền bỉ nhất của Nga. Ra mắt từ đầu những năm 1950, Tu-95 không chỉ giữ vai trò trụ cột trong lực lượng răn đe hạt nhân chiến lược của Nga suốt hơn 70 năm, mà còn là một ví dụ tiêu biểu cho sự kết hợp giữa thiết kế cổ điển và năng lực hiện đại hóa công nghệ.
Bài viết tập trung phân tích 3 khía cạnh chính: nền tảng công nghệ của Tu-95, vai trò chiến lược của nó trong quân đội Nga, và những thách thức đang ngày càng rõ nét trong bối cảnh tác chiến hiện đại, đặc biệt sau các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine gần đây.
Máy bay ném bom chiến lược Nga. Ảnh: TASS. Nền tảng công nghệ cổ điển nhưng không lỗi thời
Tu-95 sử dụng 4 động cơ tuốc bin cánh quạt Kuznetsov NK-12, loại mạnh nhất từng được sản xuất, với mỗi động cơ đạt công suất tới 15.000 mã lực. Cấu hình cánh quạt kép đồng trục quay ngược chiều giúp máy bay tối ưu hóa hiệu suất khí động học, cho phép đạt tốc độ hành trình lên tới 920 km/h, biến Tu-95 thành máy bay cánh quạt nhanh nhất từng được chế tạo.
F-22 - biểu tượng công nghệ đang thoái trào, Su-57 sẽ làm ‘vua bầu trời’?
Thiết kế cánh nghiêng 35 độ là một cải tiến đáng kể cho máy bay cánh quạt thời kỳ đó, giúp giảm lực cản ở tốc độ cao. Nhờ tầm bay lên tới 12.000km (có thể mở rộng hơn nữa khi tiếp nhiên liệu trên không), Tu-95 có khả năng thực hiện nhiệm vụ tầm xa xuyên lục địa từ Bắc Cực tới Địa Trung Hải, thậm chí đến Cuba trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Về hỏa lực, Tu-95 mang được tới 12.000kg vũ khí, bao gồm bom hạt nhân và tên lửa hành trình hiện đại như Kh-101 (đầu đạn thông thường) và Kh-102 (hạt nhân). Phiên bản nâng cấp Tu-95MSM có thể mang tới 8 tên lửa Kh-101 gắn ngoài, với tầm bắn trên 5.000km và tích hợp công nghệ giảm khả năng bị phát hiện bởi radar cũng như mồi bẫy điện tử để đối phó với hệ thống phòng không hiện đại.
Hệ thống điện tử của Tu-95MSM cũng được nâng cấp đáng kể, bao gồm radar điều hướng mới, thiết bị định vị chính xác và hệ thống tác chiến điện tử. Tuy nhiên, do Kh-101 có kích thước lớn hơn Kh-55, việc gắn tên lửa bên ngoài lại làm tăng tiết diện phản xạ radar (RCS), ảnh hưởng tới khả năng tàng hình và sống sót của máy bay.
Vai trò chiến lược trong quân sự Nga
Tu-95 từng là biểu tượng của sức mạnh răn đe hạt nhân Liên Xô, nổi bật nhất là nhiệm vụ mang “Tsar Bomba”, quả bom hạt nhân mạnh nhất từng được thử nghiệm vào năm 1961 (50 megaton). Hiện nay, phiên bản Tu-95MSM vẫn đóng vai trò trung tâm trong chiến lược quân sự Nga với hai nhiệm vụ chính: tuần tra không phận tầm xa và tấn công bằng tên lửa hành trình từ khoảng cách an toàn.
Máy bay này thường xuyên bay qua các khu vực chiến lược như Bắc Cực, Đại Tây Dương, Thái Bình Dương, nhằm duy trì sự hiện diện và gây áp lực lên NATO. Trong các chiến dịch thực chiến, Tu-95MSM lần đầu tiên được triển khai tại Syria năm 2015 để tấn công mục tiêu của IS bằng tên lửa hành trình Kh-101.
Từ năm 2022, trong khuôn khổ chiến sự tại Ukraine, Tu-95MSM đã được sử dụng trong nhiều đợt tấn công quy mô lớn. Điển hình là vụ tấn công ngày 26/5, khi 10 chiếc Tu-95MSM phóng hàng chục tên lửa vào các mục tiêu trọng yếu cho thấy vai trò chủ lực của nó trong chiến lược không kích tầm xa.
Ngoài nhiệm vụ ném bom, Tu-95 còn có các biến thể như Tu-95RTs (trinh sát biển) và Tu-142 (săn ngầm), cho thấy tính linh hoạt và đa dụng trong thiết kế nguyên thủy của dòng máy bay này.
Những thách thức trong kỷ nguyên UAV và tên lửa chính xác
Dù đã được hiện đại hóa, Tu-95 vẫn mang những giới hạn cố hữu từ thiết kế cũ.
Tốc độ chậm và tiết diện radar lớn khiến máy bay dễ bị phát hiện bởi các hệ thống phòng không hiện đại.
Khả năng tàng hình và cơ động yếu, phụ thuộc vào tầm bắn xa của tên lửa để tránh xa vùng nguy hiểm.
Gần đây, dòng máy bay này đã bộc lộ điểm yếu nghiêm trọng trước mối đe dọa mới - UAV tấn công tầm xa. Theo các nguồn tin từ Ukraine và phương Tây, ngày 1/6, hàng loạt UAV đã tấn công căn cứ không quân Olenya và Belaya, gây thiệt hại cho ít nhất 7 chiếc Tu-95MS, trong đó có 2 chiếc bị phá hủy hoàn toàn.
Sự kiện này cho thấy lỗ hổng lớn trong khả năng bảo vệ căn cứ không quân Nga, ngay cả ở những khu vực sâu trong nội địa. Các hệ thống phòng không dường như không đủ năng lực phát hiện và đánh chặn UAV bay thấp, tốc độ chậm nhưng mang theo đầu đạn chính xác.
Bên cạnh đó, chi phí duy trì hoạt động của Tu-95 dù thấp hơn Tu-160, nhưng việc phóng tên lửa Kh-101 với giá thành cao (ước tính từ 10-13 triệu USD/quả) trong các mục tiêu không mang tính quyết định đang gây ra nhiều tranh cãi về hiệu quả kinh tế - quân sự.
Tu-95 là minh chứng cho sự bền bỉ và năng lực thích ứng của ngành công nghiệp hàng không quân sự Nga. Nó vẫn có giá trị chiến lược nhờ khả năng mang tên lửa tầm xa, tầm hoạt động lớn và chi phí vận hành tương đối thấp.
Tuy nhiên, trong bối cảnh tác chiến hiện đại đang thay đổi nhanh chóng bởi UAV, trí tuệ nhân tạo và vũ khí chính xác, những hạn chế kỹ thuật và tổn thất gần đây cho thấy Tu-95 đang ngày càng bị đẩy vào thế bất lợi.
Trung Quốc công bố hệ thống AI phân biệt hạt nhân: Nga, Mỹ 'ngồi trên đống lửa'Trung Quốc vừa công bố một bước đột phá gây chấn động trong lĩnh vực an ninh hạt nhân, một hệ thống AI có thể phân biệt đầu đạn hạt nhân thật với mồi bẫy (decoys) mà không cần tiếp cận trực tiếp hay tiết lộ thông tin tuyệt mật về thiết kế vũ khí.