“Bạn đồng hành” AI ngày càng phổ biến với người trẻ
Nhân ngày Quốc tế thiếu nhi 1/6, hai giảng viên tâm lý học của Đại học RMIT Việt Nam là Tiến sĩ Gordon Ingram và thạc sĩ Vũ Bích Phượng đã chia sẻ một số quan điểm về ảnh hưởng, tác động của AI tạo sinh đối với sự phát triển của trẻ em.
Tiến sĩ Gordon Ingram và thạc sĩ Vũ Bích Phượng, 2 giảng viên tâm lý học của Đại học RMIT Việt Nam. Ảnh: RMIT Theo các chuyên gia, thời gian gần đây, nhiều xu hướng mới đã nhanh chóng xuất hiện do sự phát triển của công nghệ trí tuệ nhân tạo - AI. Các ứng dụng AI đang được thanh thiếu niên thử nghiệm để hỗ trợ làm bài tập về nhà, chơi đùa, giải quyết các vấn đề xã hội trong cuộc sống, hay đơn giản là trò chuyện khi cảm thấy cô đơn. Thậm chí, một số trẻ có thể thích trò chuyện với AI hơn là với bạn bè.
Một số người trẻ còn đang tiến sâu hơn với các ứng dụng bạn đồng hành AI. Các nền tảng như Replika hoặc Character được tiếp thị cho thanh thiếu niên như những “người bạn” vui tươi, thông minh và đầy lòng cảm thông.
“Cũng giống như mạng xã hội, những cách sử dụng AI mới này đặt ra câu hỏi lớn cho các bậc cha mẹ về khả năng kiểm soát các nội dung mà con có thể truy cập”, Tiến sĩ Gordon Ingram, nhà tâm lý học phát triển và giảng viên cấp cao tại RMIT Việt Nam nêu vấn đề.
Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, giảng viên RMIT và nhà tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên, cho hay: Các nền tảng mạng xã hội như Facebook và TikTok hiện đã cấm người dùng dưới 13 tuổi tạo tài khoản, sau nhiều ý kiến lo ngại về việc trẻ vị thành niên bắt gặp nội dung không phù hợp hoặc thậm chí bị người lớn thao túng và lạm dụng trên mạng xã hội. Gần đây, Australia đã tăng độ tuổi tối thiểu lên 16 và các quốc gia khác có thể sẽ sớm làm theo.
Trong khi đó, các nền tảng AI tạo sinh chưa được hạn chế nghiêm ngặt như vậy dù cũng cung cấp trải nghiệm và nội dung chân thực tương tự. Các mô hình ngôn ngữ lớn và chatbot có thể dễ dàng được truy cập mà không cần xác minh độ tuổi một cách nghiêm túc.
Đề xuất các nền tảng AI cũng cần có quy định giới hạn độ tuổi tương tự mạng xã hội và thậm chí là phải nghiêm ngặt hơn, thạc sĩ Vũ Bích Phượng giải thích: “Những bạn đồng hành AI mô phỏng các cuộc trò chuyện qua lại và có thể ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý của những trẻ dễ bị thao túng. Nếu không có quy định, trẻ em có thể hiểu lầm rằng mọi phản hồi của AI là phù hợp về mặt đạo đức hoặc xã hội. Chúng tôi cũng kêu gọi cần có thêm nhiều nỗ lực để nâng cao nhận thức của cha mẹ và giáo viên về quy định hạn chế độ tuổi này”.
Bên cạnh đó, phân tích của chuyên RMIT cũng chỉ ra rằng trong khi các nền tảng như YouTube hoặc Facebook cho phép báo cáo nội dung không phù hợp một cách dễ dàng, thì cơ chế báo cáo của nhiều nền tảng AI tạo sinh lại chưa minh bạch đối với trẻ em và phụ huynh.
“Các nền tảng AI cần có một cơ chế báo cáo dễ nhận diện và dễ tiếp cận hơn. Giới học thuật có thể hỗ trợ bằng cách tiến hành các nghiên cứu nhằm phân tích mối quan tâm của người dùng về việc sử dụng AI, cũng như hiểu biết của họ về việc cần làm khi nhận thấy điều đáng lo ngại”, Tiến sĩ Gordon Ingram đề xuất.
Chuyên gia chỉ cách đảm bảo AI hỗ trợ sự phát triển xã hội của trẻ
Để đảm bảo AI hỗ trợ thay vì cản trở sự phát triển xã hội của trẻ em, thạc sĩ Vũ Bích Phượng lưu ý phụ huynh nên giám sát và tương tác với con mình trong và sau khi trẻ dùng các mô hình ngôn ngữ lớn hoặc chatbot.
“Làm như vậy có thể giúp phụ huynh hiểu được nhận thức của con về nội dung do AI tạo ra, cung cấp hỗ trợ đầy đủ và kịp thời, đồng thời đảm bảo rằng con vẫn có tương tác với người song song với tương tác AI, qua đó giúp trẻ suy nghĩ phản biện về nội dung nhận được từ AI”, bà Vũ Bích Phượng phân tích.
Với các giáo viên, Tiến sĩ Gordon Ingram cho rằng cần ưu tiên các hoạt động thảo luận nhóm, chơi theo nhóm và giải quyết vấn đề hợp tác trong lớp học. AI tạo sinh có thể được giới thiệu từ bậc trung học cơ sở và chỉ trong bối cảnh hợp tác theo nhóm.
Chuyên gia RMIT khuyến nghị, AI tạo sinh có thể được giới thiệu từ bậc trung học cơ sở và chỉ trong bối cảnh hợp tác theo nhóm. Ảnh minh họa: H.My Các giảng viên RMIT đề xuất rằng các nhà hoạch định chính sách cần yêu cầu các nền tảng AI thiết kế ứng dụng phù hợp với lứa tuổi, xác minh độ tuổi và cho phép cài đặt chế độ kiểm duyệt nội dung, đảm bảo an toàn cho trẻ em. Cơ chế báo cáo nội dung có hại cũng phải có sẵn và dễ dàng truy cập.
Song song đó, cần có thêm hỗ trợ và tài trợ cho nghiên cứu để tập hợp các nhóm đa ngành, gồm các nhà tâm lý học và chuyên gia kỹ thuật cùng tiến hành các nghiên cứu để đánh giá tác động của AI tới sự phát triển của trẻ. Những nghiên cứu này là cần thiết để xây dựng những hướng dẫn quốc gia về sử dụng AI có đạo đức ở trường và nhà.
“Ngày Quốc tế Thiếu nhi năm nay là dịp để chúng ta tắt các thiết bị điện tử và bật kết nối với con. Hãy chung tay nuôi dạy một thế hệ trẻ em có sự đồng cảm, đức tính kiên cường và sự gắn kết – những đứa trẻ thích học hỏi, phát triển và kết nối với nhau hơn là với máy móc – vì sức khỏe xã hội của các con”, thạc sĩ Vũ Bích Phượng chia sẻ.
Còn theo Tiến sĩ Gordon Ingram, khi AI trở thành một phần trong đời sống thường nhật của trẻ em ở Việt Nam và trên toàn thế giới, chúng ta phải hành động thận trọng. AI có thể là một công cụ hỗ trợ học tập đầy quyền năng nhưng không thể thay thế cho trí thông minh tự nhiên và phong phú của con người - yếu tố giúp chúng ta sống trong thế giới cảm xúc của các mối quan hệ giữa con người với nhau.