Thoạt nhìn, mèo Ba Tư và chó pug có thể chẳng liên quan gì đến nhau ngoài việc đều là thú cưng phổ biến. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây tiết lộ điều ngược lại: chó và mèo đang dần tiến hóa để… trông giống nhau, bất chấp việc tách biệt tới 50 triệu năm về mặt tiến hóa.
Điều này, theo các nhà khoa học, là kết quả của quá trình thuần hóa và chọn giống có chủ đích, một quá trình có thể đang gây hại đến sức khỏe và phúc lợi của chính các loài vật nuôi này.
Trong khi tiến hóa tự nhiên thường dẫn đến sự phân kỳ, tức là các loài phát triển những đặc điểm khác nhau để thích nghi với môi trường, thì sự can thiệp của con người lại thúc đẩy sự hội tụ, khiến các loài phát triển những đặc điểm giống nhau để đáp ứng sở thích thẩm mỹ hoặc nhu cầu cụ thể.
Hội tụ tiến hóa: Khi khác biệt dần bị xóa nhòa
Trong sinh học, "tiến hóa phân kỳ" là khái niệm dùng để chỉ sự khác biệt dần giữa các loài có chung tổ tiên theo thời gian. Trái lại, "tiến hóa hội tụ" xảy ra khi các loài không có họ hàng gần lại phát triển những đặc điểm tương đồng do chịu ảnh hưởng của các áp lực môi trường tương tự.
Và giờ đây, các nhà khoa học cho rằng quá trình chọn lọc giống của con người đối với chó và mèo chính là “áp lực” khiến 2 loài này tiến hóa theo hướng hội tụ.
Tiến sĩ Abby Grace Drake, một nhà sinh vật học tiến hóa, cùng các cộng sự của mình đã phân tích 1.810 bản quét 3D hộp sọ của nhiều giống chó, mèo và các họ hàng hoang dã của chúng, thu thập từ các viện bảo tàng, trường thú y và kho lưu trữ kỹ thuật số. Kết quả phân tích cho thấy sự khác biệt tự nhiên giữa các loài dần bị thu hẹp, đặc biệt là ở các giống được lai tạo bởi con người.
Cụ thể, một số giống chó mặt ngắn như pug có cấu trúc hộp sọ tương tự các giống mèo mặt bẹt như mèo Ba Tư, một điểm tương đồng kỳ lạ nếu xét tới sự tách biệt hàng triệu năm trong phả hệ tiến hóa.
Sự hội tụ này không chỉ là một hiện tượng sinh học thú vị mà còn đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về sức khỏe và phúc lợi của các loài vật nuôi.
Mặt phẳng, mắt to và cái giá của sự “dễ thương”
Các nghiên cứu cho thấy, đặc điểm như đầu tròn, mũi ngắn và mắt to, những nét tương đồng giữa chó pug, mèo Ba Tư và… trẻ sơ sinh chính là nguyên nhân khiến chúng được con người ưa chuộng.
Bởi lẽ, con người vốn được lập trình để phản ứng tích cực với các “tín hiệu xã hội” này như một bản năng chăm sóc. Đây là những đặc điểm khiến chúng ta cảm thấy yêu thương, bảo vệ và chăm sóc như cách một người lớn phản ứng với em bé.
Mặc dù những đặc điểm ngoại hình này có thể làm tăng sự hấp dẫn của vật nuôi, chúng cũng đi kèm với nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Cấu trúc hộp sọ ngắn và mặt phẳng ở chó Pug và mèo Ba Tư, được gọi là brachycephalic, gây ra nhiều vấn đề về hô hấp, tiêu hóa và thần kinh.
Chó Pug, thường gặp khó khăn trong việc thở, đặc biệt là khi vận động hoặc trong điều kiện thời tiết nóng. Cấu trúc mũi ngắn và đường hô hấp bị thu hẹp khiến chúng dễ bị ngạt thở và mệt mỏi nhanh chóng. Tương tự, mèo Ba Tư cũng có nguy cơ cao mắc các vấn đề về hô hấp và mắt do cấu trúc hộp sọ đặc biệt của chúng.
Ngoài ra, việc lai tạo để đạt được những đặc điểm ngoại hình cực đoan còn dẫn đến các vấn đề khác như khó sinh sản, dị tật xương và các bệnh lý di truyền. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của vật nuôi mà còn đặt ra những thách thức lớn cho chủ nuôi và ngành thú y.
Ủy ban Phúc lợi Động vật của chính phủ Anh trong báo cáo công bố năm 2024 đã bày tỏ lo ngại sâu sắc về hệ quả của việc nhân giống chọn lọc ở cả mèo và chó. Theo đó, các đặc điểm như khuôn mặt phẳng, hộp sọ dị dạng không chỉ gây đau đớn cho vật nuôi mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, tuổi thọ và khả năng sinh sản của chúng.
Ủy ban đề xuất cấm nhân giống các loài vật có vấn đề di truyền nghiêm trọng và kêu gọi áp dụng các biện pháp quản lý nghiêm ngặt hơn đối với hoạt động nhân giống thương mại. Nếu không, hàng loạt giống chó mèo phổ biến có thể tiếp tục phải chịu đựng các tình trạng bệnh tật hoàn toàn có thể phòng ngừa được.
“Quá trình tiến hóa diễn ra hàng triệu năm, nhưng chỉ cần vài thập kỷ chọn giống nhân tạo, chúng ta có thể làm mờ đi những khác biệt tích tụ từ thời tổ tiên xa xưa”, giảng viên Grace Carroll, chuyên gia về hành vi và phúc lợi động vật tại Đại học Queen’s Belfast nhận định.
Bà cho rằng, hiểu rõ các cơ chế và hậu quả của sự hội tụ tiến hóa là bước đầu để chúng ta có thể thay đổi thói quen chọn vật nuôi không chỉ dựa vào sự “dễ thương”, mà còn dựa vào sức khỏe và phúc lợi lâu dài của chúng.
Các chuyên gia cũng khuyến nghị rằng, thay vì tập trung vào ngoại hình, người nuôi nên chú trọng đến sức khỏe và tính cách của vật nuôi.
Bài học lớn nhất rút ra từ nghiên cứu này là vai trò trung tâm của con người trong quá trình tiến hóa hiện đại, đặc biệt là với các loài vật nuôi trong nhà. Chúng ta không chỉ là người chăm sóc, mà còn là người định hình tương lai sinh học của chúng.
Nếu muốn những người bạn bốn chân của mình sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn, có lẽ đã đến lúc chúng ta cần suy nghĩ lại về những tiêu chuẩn “vẻ đẹp” mà mình đang áp đặt lên thế giới tự nhiên.
Lấy link