Một tuyên bố làm thay đổi lịch sử y học thế giới
Vào ngày 8/5/1980, tại phiên họp lần thứ 33 của Đại hội đồng Y tế Thế giới (World Health Assembly) diễn ra tại Geneva, WHO đã công bố một tuyên bố ngắn gọn nhưng có ý nghĩa lịch sử to lớn: “Thế giới đã không còn ca bệnh đậu mùa tự nhiên nào. Căn bệnh này đã bị loại trừ hoàn toàn khỏi hành tinh”.
Tuyên bố ấy không chỉ khép lại một chương đen tối trong lịch sử loài người mà còn mở ra một kỷ nguyên mới cho các chiến dịch tiêm chủng phòng bệnh. Đó là thời khắc lịch sử chứng kiến lần đầu tiên con người xóa sổ thành công một căn bệnh truyền nhiễm thông qua can thiệp y học công cộng quy mô toàn cầu.
Đậu mùa – “tử thần” gieo rắc kinh hoàng suốt hàng ngàn năm
Bệnh đậu mùa (smallpox), do virus variola gây ra, là một trong những căn bệnh truyền nhiễm chết người nhất từng được biết đến. Theo các nhà sử học và chuyên gia dịch tễ, chỉ riêng trong thế kỷ 20, bệnh này đã khiến từ 300 đến 500 triệu người thiệt mạng.
Được ghi nhận từ thời cổ đại, dấu vết của bệnh đậu mùa đã xuất hiện trên các xác ướp Ai Cập có niên đại hơn 3.000 năm. Bệnh gây ra những tổn thương khủng khiếp: sốt cao, phát ban toàn thân, nổi mụn mủ, và để lại sẹo vĩnh viễn trên da.
Đối với nhiều người sống sót, đậu mùa cũng khiến họ mù lòa, suy giảm khả năng vận động hoặc rối loạn miễn dịch nghiêm trọng.
Tỷ lệ tử vong của đậu mùa thường dao động quanh mức 30% , và với những thể nặng như đậu mùa xuất huyết ( variola hemorrhagica ), tỷ lệ này có thể vượt 90% .
Căn bệnh này từng tàn phá các cộng đồng dân cư ở châu Âu, châu Á, và đặc biệt là khiến nền văn minh bản địa ở châu Mỹ bị suy sụp hoàn toàn sau khi người châu Âu mang virus theo chân các cuộc thám hiểm và thuộc địa hóa.
Hành trình vĩ đại của y học hiện đại
Dù đã có những nỗ lực phòng ngừa từ thế kỷ 18 với phương pháp “chủng đậu” (variolation), phải đến cuối thế kỷ 18, bác sĩ người Anh Edward Jenner mới đặt nền móng cho vắc-xin đậu mùa bằng cách sử dụng virus đậu bò (cowpox) để tạo miễn dịch cho người. Từ đó, cuộc chiến thực sự với đậu mùa bắt đầu bước sang một trang mới.
Tuy nhiên, phải đến năm 1967 , WHO mới chính thức khởi động Chiến dịch Xóa sổ đậu mùa toàn cầu – một nỗ lực chưa từng có trong lịch sử y tế. Mục tiêu là tiêm phòng cho toàn bộ dân số thế giới, giám sát và cách ly nghiêm ngặt mọi ổ dịch.
Chiến dịch này huy động hàng ngàn chuyên gia y tế, nhà dịch tễ, kỹ thuật viên và tình nguyện viên từ khắp nơi trên thế giới, bất chấp những chia rẽ về chính trị, ngôn ngữ hay văn hóa. Họ đến từng làng mạc xa xôi ở châu Phi, châu Á, đến từng sa mạc, rừng rậm, vượt qua nhiều điều kiện khắc nghiệt để tiêm chủng cho người dân và giám sát ổ dịch.
Đặc biệt, vào năm 1977 , thế giới ghi nhận ca bệnh đậu mùa tự nhiên cuối cùng tại Somalia – một thanh niên tên Ali Maow Maalin. Sau đó, WHO tiến hành ba năm giám sát nghiêm ngặt để đảm bảo không còn bất kỳ ca tái phát nào.
Thành quả chưa từng có của nhân loại
Khi WHO chính thức công bố bệnh đậu mùa được xóa sổ vào năm 1980, nhân loại đã đi đến một cột mốc vĩ đại:
- Lần đầu tiên một căn bệnh truyền nhiễm ở người bị xóa sổ hoàn toàn .
- Hàng triệu sinh mạng được cứu sống mỗi năm.
- Thế giới tiết kiệm hơn 1 tỷ USD mỗi năm từ việc ngừng sản xuất, phân phối và tiêm chủng vắc-xin đậu mùa.
- Một mô hình hiệu quả cho các chiến dịch tiêm chủng sau này, như phòng bệnh bại liệt, sởi hay COVID-19.
Tổng giám đốc WHO khi đó, Tiến sĩ Halfdan Mahler, đã nói trong buổi tuyên bố: “Thành tựu này không thuộc về một quốc gia hay một cá nhân, mà là chiến thắng chung của cả nhân loại”.
Những bài học còn nguyên giá trị sau 45 năm
Dù đã 45 năm trôi qua, chiến thắng trước đậu mùa vẫn là nguồn cảm hứng lớn đối với giới y tế toàn cầu. Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 bùng phát từ năm 2020, nhiều chuyên gia đã nhắc lại mô hình chống đậu mùa như một tấm gương về sự quyết tâm, phối hợp quốc tế và ứng dụng khoa học để kiểm soát dịch bệnh.
Chiến dịch xóa sổ đậu mùa cũng cho thấy rằng không có mục tiêu nào là bất khả thi nếu có sự đoàn kết toàn cầu . Nó chứng minh rằng các quốc gia, dù giàu hay nghèo, có thể cùng nhau hợp tác để vượt qua thách thức chung.
Ngoài ra, nó còn đặt ra một câu hỏi lớn: Liệu nhân loại có thể tiếp tục xóa sổ những căn bệnh truyền nhiễm khác như sốt rét, bại liệt, hay thậm chí là HIV/AIDS? Câu trả lời có thể là “có”, nếu tinh thần đoàn kết và khoa học được đặt lên hàng đầu như trong cuộc chiến với đậu mùa.
Hiện nay, virus đậu mùa chỉ còn tồn tại trong hai kho lưu trữ chính thức tại phòng thí nghiệm cấp cao của Mỹ và Nga. Vấn đề có nên tiêu hủy hoàn toàn virus này hay giữ lại cho nghiên cứu vẫn đang gây tranh cãi trong cộng đồng khoa học.
Tuy nhiên, sự tồn tại của virus – dù chỉ là trong phòng thí nghiệm – vẫn là một lời nhắc nhở về những hiểm họa mà nhân loại từng đối mặt, và những điều mà chúng ta phải không ngừng nỗ lực để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Lấy link